जालिय सूत्त

🌼🌼🌼🌼🌼🌼🌼🌼🌼🌼🌼

*जालिय सुत्त)* 

*संघातील एकता, वादविवादांचे निराकरण आणि धम्माचे अध्ययन*

https://mikamblemahesh.blogspot.com/2025/06/blog-post_8.html

 🌼🌼🌼🌼🌼🌼🌼🌼🌼🌼🌼

*१. प्रस्तावना:*

_दीघ निकाय हा (भाग – *सीलक्खंध वग्ग*, सुत्त क्रमांक ६) पाली त्रिपिटकाच्या सुत्त पिटकातील एक महत्त्वाचा भाग आहे. त्यातील *जालिय सूत्त* (जालिय सुत्त) हे एक प्रसिद्ध सूत्त आहे, जे भिक्खूंमधील वादविवाद आणि बुद्धांच्या शिकवणीचे निराकरण करते. हे सूत्त संघाच्या एकतेचे महत्त्व आणि विवादाचे निरसन करण्याच्या पद्धती दर्शवते._

*२. सूत्ताचा संदर्भ:*  

         _बुद्धांच्या काळात (इ.स.पू. ६वे शतक) *आत्मा-अनात्मा, शाश्वतत्व-अनित्यता* यावर तीव्र वादविवाद चालू होते. जालिय सूत्तमध्ये दोन भिक्खूंमधील वादविवादाचा उल्लेख आहे. हे दोन्ही भिक्खू *जालिय* आणि *कृष्ण* (कस्सप) यांमध्ये काही शास्त्रवाद (तात्त्विक वाद) झाला, ज्यामुळे संघात मतभेद निर्माण झाले. या वादाचे निराकरण करण्यासाठी बुद्धांनी हे सूत्त सांगितले._

  - _जालिय आणि कृष्ण या दोन परिव्राजकांनी बुद्धांना विचारले... *"काय शरीर आणि जीव (आत्मा) एकच आहेत? की ते वेगळे आहेत?"* हा प्रश्न *उपनिषद् कालीन तत्त्वचर्चेतील* मूलभूत वादग्रस्त विषय होता._  

- *बुद्धांची पद्धत:*  

         _बुद्धांनी *"अव्याकृत प्रश्न"* (अनुत्तरित प्रश्न) म्हणून हे टाळले, कारण हे प्रश्न *दुःखनिरोधाच्या मार्गाशी* थेट संबंधित नव्हते. त्याऐवजी त्यांनी *चार आर्य सत्ये* आणि *अष्टांगिक मार्ग* शिकवला._  

*३. सूत्ताचा सारांश:* 

- *वादाचे कारण:* दोन भिक्खूंमध्ये धम्म (धर्म) आणि विनय (संघाचे नियम) यावर मतभेद निर्माण झाले. त्यांच्या वादामुळे संघात अशांतता पसरली.  

- *बुद्धांचे हस्तक्षेप:* बुद्धांनी या वादावर प्रतिक्रिया देताना सांगितले की, *"कोणत्याही वादाला महत्त्व देऊ नये, तो संघाच्या एकतेसाठी हानिकारक आहे."*  

*४. शिकवण:*  

• भिक्खूंनी केवळ धम्म आणि विनयाच्या आधारेच वागावे.
• व्यर्थच्या वादांमध्ये पडून वेळ वाया घालवू नये.
• संघाची एकता ही सर्वात महत्त्वाची आहे. 
• जो कोणी संघाची फूट पाडतो, त्याला दुःख भोगावे लागते.  

बुद्धांनी त्यांच्या प्रश्नाला थेट उत्तर दिले नाही, तर त्याऐवजी त्यांनी *"अव्याकृत प्रश्न"* (अनुत्तरित प्रश्न) म्हणून टाळले. त्यांनी सांगितले:  

👉 *प्रज्ञा आणि ध्यानावर भर:*  

• "हे जालिय, असले तात्त्विक वाद निरर्थक आहेत. त्याऐवजी *दुःख, दुःखाचे कारण, दुःखाचा निरोध आणि दुःखनिरोधाचा मार्ग* (चार आर्य सत्य) यावर लक्ष केंद्रित करा." 
• बुद्धांचा मुख्य संदेश होता: *"जे निर्वाणाला उपयुक्त नाही, त्या वादांत पडू नका."* 
• *संघाची एकता:* बुद्धांनी भिक्खूंना सांगितले की, संघाचे विभाजन हे धम्माच्या दृष्टीने गंभीर अपराध आहे.  
• *वाद टाळणे:* छोट्या-छोट्या वादांमध्ये पडून आपली साधना बाधित करू नये.  
• *धम्म-विनयावर भर:* कोणत्याही विवादाचे निराकरण धम्म (शिकवण) आणि विनय (संघ नियम) यांच्या आधारे करावे. 
• *सहनशीलता:* इतरांच्या मतांना आदर देऊन शांततेने वागावे.  

👉 *अनुत्तरित प्रश्न (अव्याकृत प्रश्न):*  

_बुद्ध १४ प्रकारचे तात्त्विक प्रश्न (जसे की "जग शाश्वत आहे की नाही?", "आत्मा आणि शरीर एकच आहे का?") टाळतात, कारण:_ 

• हे प्रश्न *दुःखाच्या निवारणासाठी निरुपयोगी* आहेत.  
• यामुळे *विवाद निर्माण होतो*, साधना बाधित होते.  

*५. सूत्ताचे महत्त्व:*  

• हे सूत्त संघातील एकता आणि अनुशासन राखण्यासाठी आवश्यक आहे.  
• आजच्या काळातही, संघटनांमध्ये होणाऱ्या मतभेदांवर या सूत्ताचा उपयोग होऊ शकतो.  
• बुद्धांचा संदेश स्पष्ट आहे: *"वाद निर्माण करण्यापेक्षा ध्यान, प्रज्ञा आणि सदाचारावर लक्ष केंद्रित करा."*  
• जालिय सूत्तमध्ये बुद्ध स्पष्ट करतात की, *संघाची फूट पाडणे हे गंभीर पाप आहे.*  
• जो भिक्खू संघात वाद निर्माण करतो, तो *अपाय-मुक्तीच्या मार्गापासून दूर जातो.*

*६. आधुनिक जीवनातील उपयुक्तता:*  

✅ *वाद न करता कृती करा:* जीवनातील वेळवाद (जसे की "धर्म कोणता चांगला?") ऐवजी *सदाचार, समाधी आणि प्रज्ञा* वाढवा.  

✅ *समूहशक्ती:* कोणत्याही संस्थेमध्ये एकता राखणे हे यशस्वीत्वाचे रहस्य आहे.  

✅ *महत्त्वाच्या गोष्टीवर लक्ष:* निरुपयोगी चर्चेऐवजी आपल्या ध्येयावर (जसे की आत्मविकास) केंद्रित रहा.  

*७. अंतिम सारांश*  

जालिय सूत्ताचे मुख्य तीन सूत्र:  

१. *व्यर्थच्या वादांत पडू नका* – जे मोक्षाला उपयोगी नाही, ते टाळा.  

२. *प्रत्यक्ष साधनेवर लक्ष द्या* – चार आर्य सत्ये आणि अष्टांगिक मार्ग हाच खरा अभ्यासाचा विषय आहे.  

३. *संघाची एकता जपा* – फुटीर वृत्ती ही अध्यात्मिक अधःपतनाची लक्षणे आहेत.  

> _"येन केनचि पटिपयेन,  

> अत्तदुक्खं परिहरेय्य"_  

> *(कोणत्याही उपायाने स्वतःचे दुःख दूर करा)*  

> — जालिय सूत्ताचा आशय  

ह्या सूत्ताचा सरळ संदेश आहे: *"वाद करून वेळ वाया घालवू नका. जे दुःख दूर करते, तेच शिका आणि साधा!"* 🌿

*८. जालिय सूत्ताचे आधुनिक जीवनातील अप्रत्यक्ष संदर्भ**  

१. *वैज्ञानिक दृष्टिकोनाशी साम्य:**  

   - बुद्धांची ही पद्धत *"प्रायोगिक सत्याकडे लक्ष देणे"* याला समर्थन देते.  

   - उदा.: _"आत्मा आहे का?"_ यापेक्षा *"मनःशांती कशी मिळवायची?"* यावर लक्ष केंद्रित करणे उपयुक्त.  

२. *व्यवस्थापन शास्त्रातील सूत्र:*  

   - संघटनात्मक एकता (Team Unity) ही कोणत्याही यशस्वी संस्थेची गुरुकिल्ली आहे.  

   - वादविवादांऐवजी *समस्या-निराकरणावर* लक्ष देणे चांगले.  

३. *वैयक्तिक विकास:*  

   - *"मी कोण आहे?"* यापेक्षा *"मी आनंदी कसा राहू शकतो?"* यावर चिंतन करणे फायदेशीर.  

*९. निष्कर्ष:*  

• जालिय सूत्त हे संघाच्या एकतेचे आणि शांततेचे महत्त्व समजावते. बुद्धांनी यामध्ये सांगितले आहे की, *"जो संघाची फूट पाडतो, तो स्वतःच्या आध्यात्मिक विकासाला अडथळा निर्माण करतो."* म्हणून, धम्माच्या मार्गावर असलेल्यांनी वादांपेक्षा साधना आणि करुणा यावर भर द्यावा.  
• *व्यावहारिक धर्मशिक्षण:* बुद्ध धर्म हा *वादविवादापेक्षा प्रत्यक्ष साधनेवर* भर देतो.  
• *संघ-शिस्त:* संघाच्या एकतेसाठी वाद टाळणे आवश्यक आहे.  
• *चार आर्य सत्यांकडे लक्ष:* जे निर्वाणाकडे घेऊन जाणारे आहे, तेवढ्याचाच अभ्यास करावा.  
• ⏳ *"संघो सुखो होतु" (संघ शांत राहो)* — हाच या सूत्ताचा मुख्य संदेश आहे.*

🌼🌼🌼🌼🌼🌼🌼🌼🌼🌼🌼

*_लेखन : महेश कांबळे_*

*संदर्भ साहित्य :*  

*१. पाली मूळ ग्रंथ:* [Jāliya Sutta (DN 6)](https://suttacentral.net/dn6)  

*२. मराठी भाषांतर:* "दीघ निकाय" – विपस्सना शोध संस्था.  

*३. संशोधन पेपर:* _"The Buddha's Silence: Why He Left Some Questions Unanswered"_ (डॉ. राहुल वांगचुक).  

*_दिनांक : ०९/०६/२०२५_*

🌼🌼🌼🌼🌼🌼🌼🌼🌼🌼🌼