कोलित सुत्त

🌼🌼🌼🌼🌼🌼🌼🌼🌼🌼🌼

*_कोलित सुत्त_*

https://mikamblemahesh.blogspot.com/2025/06/blog-post_41.html

🌼🌼🌼🌼🌼🌼🌼🌼🌼🌼🌼

 _'कोलित सुत्त' (Kolita Sutta) हे बौद्ध धर्मातील पाली भाषेतील 'सुत्त पिटक' या प्रमुख ग्रंथाचा एक भाग आहे. हे 'संयुत्त निकाय' (Samyutta Nikaya) विभागातील सुत्त आहे, ज्याला 'कोलित' किंवा 'महामोग्गल्लान' असेही म्हटले जाते._

*_कोलित कोण होते?_*

_कोलित हे भगवान बुद्धांचे प्रमुख शिष्य *महामोग्गल्लान* यांचे वैयक्तिक नाव होते. उपतिष्य (सारिपुत्र) आणि कोलित (महामोग्गल्लान) हे दोघे बुद्धकाळातील सर्वात महत्त्वाचे शिष्य होते आणि त्यांनी बुद्धांच्या शिकवणीचा प्रसार करण्यात महत्त्वाची भूमिका बजावली. हे बुद्धांचे अग्रसावक / संघाचे सेनापती होते._

_*कोलित सुत्त कशाबद्दल आहे?*_

_या सुत्तात, महामोग्गल्लान एकांतवासात असताना त्यांना *'श्रेष्ठ शांतता' (Noble Silence - अरिय तुण्हिभाव)* म्हणजे काय, असा विचार येतो. त्यांना असे वाटते की जेव्हा एखादा भिक्खू *दुसऱ्या ध्यानात (Second Jhana)* प्रवेश करतो आणि त्यात रममाण होतो, तेव्हा त्याला 'श्रेष्ठ शांतता' प्राप्त होते._

_*दुसऱ्या ध्यानात (Second Jhana)* प्रवेश करताना, विचार आणि तपासणी (vitakka and vicara) शांत होतात. आंतरिक शांतता आणि एकाग्रता येते, ज्यामुळे आनंद आणि उत्साह (rapture and happiness) उत्पन्न होतो. महामोग्गल्लान यांना वाटले की हीच 'श्रेष्ठ शांतता' आहे.*_

_या स्थितीत असतानाही, त्यांना विचार आणि तपासणीशी संबंधित काही संवेदना जाणवू लागल्या. तेव्हा भगवान बुद्ध त्यांच्यासमोर आले आणि त्यांना म्हणाले, "मोग्गल्लाना, मोग्गल्लाना, श्रेष्ठ शांततेबद्दल निष्काळजी राहू नकोस. आपले मन श्रेष्ठ शांततेत स्थिर कर, एकाग्र कर." बुद्धांच्या या सूचनेनंतर, महामोग्गल्लान पुन्हा दुसऱ्या ध्यानात (Second Jhana) प्रवेश करतात आणि यशस्वीरित्या 'श्रेष्ठ शांतता' अनुभवतात._

*दुसरे ध्यान (Second Jhana) आणि 'श्रेष्ठ शांतता' (Noble Silence)*

_कोलित सुत्तात *दुसऱ्या ध्यानाचा (Second Jhana)* उल्लेख फार महत्त्वाचा आहे. बौद्ध ध्यानात, 'ध्यान' (Jhana) म्हणजे मनाच्या एकाग्रतेच्या आणि समाधीच्या वेगवेगळ्या अवस्था. या अवस्था क्रमाने प्राप्त केल्या जातात._

• *पहिले ध्यान (First Jhana)*: _यात 'वितक्क' (विचार) आणि 'विचार' (तपासणी) यासह आनंद (Piti) आणि सुख (Sukha) असते._

• *दुसरे ध्यान (Second Jhana)*: _या ध्यानात 'वितक्क' आणि 'विचार' शांत होतात. म्हणजे मनात येणारे बाह्य विचार आणि त्यांची तपासणी थांबते. इथे आंतरिक शांती, एकाग्रता, आनंद आणि सुख अधिक तीव्र होते. कोलित सुत्त याच अवस्थेवर लक्ष केंद्रित करते._

*_महत्त्व:_*

• *ध्यान आणि एकाग्रतेचे महत्त्व*: _हे सुत्त ध्यानाच्या अभ्यासात 'श्रेष्ठ शांतते'चे महत्त्व दर्शवते आणि आंतरिक शांतता कशी प्राप्त करावी यावर भर देते._

• *बुद्धांचे मार्गदर्शन*: _हे दाखवते की बुद्धांनी त्यांच्या शिष्यांना त्यांच्या आध्यात्मिक प्रवासात कसे मार्गदर्शन केले._

• *महामोग्गल्लान यांची आध्यात्मिक प्रगती*: _हे सुत्त महामोग्गल्लान यांच्या अर्हतपदाच्या प्राप्तीसाठी केलेल्या सात दिवसांच्या प्रयत्नांचा संदर्भ देते. ते बुद्धांच्या मदतीने उच्च ज्ञान (direct knowledge) प्राप्त करतात, जे त्यांच्या आध्यात्मिक विकासाचे द्योतक आहे._

_महामोग्गल्लान यांना सुरुवातीला असे वाटले की दुसऱ्या ध्यानात प्रवेश करणे आणि त्यात स्थिर राहणे हीच *'श्रेष्ठ शांतता' (Ariya Tanhibhava)* आहे. 'श्रेष्ठ शांतता' म्हणजे अशी मानसिक अवस्था जिथे मन पूर्णपणे शांत, एकाग्र आणि विचलित न होता स्थिर असते. ती केवळ आवाजाची अनुपस्थिती नाही, तर आंतरिक शांतता आहे जिथे विचार आणि भावनांचे अनावश्यक तरंग थांबतात._

*_बुद्धांचे मार्गदर्शन आणि त्याची भूमिका_*

_जेव्हा महामोग्गल्लान दुसऱ्या ध्यानात असतानाही त्यांना 'वितक्क' आणि 'विचार'शी संबंधित काही सूक्ष्म संवेदना जाणवत होत्या, तेव्हा बुद्ध त्यांच्यासमोर आले. *बुद्धांनी त्यांना स्मरण करून दिले की 'श्रेष्ठ शांतता' म्हणजे केवळ दुसऱ्या ध्यानाची सुरुवात नाही, तर त्यात अधिक स्थिरता आणि सखोलता आवश्यक आहे.*_

_बुद्धांनी मोग्गल्लान यांना सांगितले:_

_*"मोग्गल्लाना, मोग्गल्लाना! श्रेष्ठ शांततेबद्दल निष्काळजी राहू नकोस. आपले मन श्रेष्ठ शांततेत स्थिर कर, एकाग्र कर."*_

_यावरून हे स्पष्ट होते की बुद्ध केवळ आध्यात्मिक शिक्षकच नव्हते, तर ते शिष्यांच्या सूक्ष्म मानसिक अवस्थांचेही जाणकार होते आणि त्यांना योग्य मार्गावर कसे आणावे हे त्यांना माहीत होते. त्यांच्या मार्गदर्शनामुळेच महामोग्गल्लान दुसऱ्या ध्यानात पूर्णपणे स्थिर होऊ शकले आणि 'श्रेष्ठ शांतता' अनुभवू शकले._

*महामोग्गल्लान आणि त्यांची विशेष क्षमता*

_महामोग्गल्लान हे बुद्धांच्या दोन प्रमुख शिष्यांपैकी एक होते. त्यांना *'इद्धी' (Iddhi)* म्हणजे चमत्कारी किंवा आध्यात्मिक शक्तींमध्ये (Supernormal Powers) सर्वात श्रेष्ठ मानले जात असे. ते दूरचे पाहू शकत होते, ऐकू शकत होते आणि विविध आध्यात्मिक क्षमतांनी युक्त होते._

_हे सुत्त दाखवते की जरी महामोग्गल्लानंसारख्या महान शिष्यालाही योग्य ध्यानानुभवासाठी गुरूंच्या (बुद्धांच्या) सूक्ष्म मार्गदर्शनाची गरज होती. यामुळे हे स्पष्ट होते की आध्यात्मिक प्रगतीसाठी केवळ स्वतःचा प्रयत्नच नाही, तर योग्य मार्गदर्शकाची भूमिकाही किती महत्त्वाची असते._

*सुत्ताचे व्यापक महत्त्व*

• *ध्यान अभ्यासातील बारकावे*: _हे सुत्त ध्यान करणाऱ्यांना ध्यानाच्या प्रक्रियेतील सूक्ष्म अडचणी आणि त्यातून बाहेर पडण्याचे मार्ग शिकवते. अनेकदा ध्यान करताना साधकाला वाटते की त्याला स्थिरता मिळाली आहे, परंतु अजूनही काही सूक्ष्म अडथळे असू शकतात. बुद्धांचे मार्गदर्शन इथे महत्त्वाचे ठरते._

• *गुरु-शिष्य परंपरा*: _हे सुत्त बौद्ध धर्मातील गुरु-शिष्य परंपरेचे महत्त्व अधोरेखित करते. गुरुकडून मिळालेले योग्य मार्गदर्शन शिष्याला योग्य मार्गावर आणते आणि त्याला आध्यात्मिक उद्दिष्ट गाठण्यास मदत करते._

• *सम्यक समाधी (Right Concentration)*: _हे सुत्त अष्टांगिक मार्गातील 'सम्यक समाधी' या अंगाचे महत्त्व सांगते, ज्यात ध्यानाच्या विविध अवस्थांचा समावेश आहे._

*सारांश:*

_*कोलित सुत्त* हे केवळ एका ऐतिहासिक घटनेचे वर्णन नाही, तर ते बौद्ध ध्यानाच्या अभ्यासाचे एक सखोल मार्गदर्शन आहे. ते 'श्रेष्ठ शांतते'चे महत्त्व, दुसऱ्या ध्यानाची वैशिष्ट्ये आणि आध्यात्मिक प्रगतीसाठी योग्य मार्गदर्शकाची आवश्यकता यावर प्रकाश टाकते._

_*महामोग्गल्लान यांच्या उदाहरणावरून हे स्पष्ट होते की, कितीही प्रगत शिष्य असला तरी, त्यालाही योग्य वेळी योग्य मार्गदर्शनाची आवश्यकता असते.*_

_थोडक्यात, कोलित सुत्त हे महामोग्गल्लान यांच्या आंतरिक अनुभवावर आणि बुद्धांच्या मार्गदर्शनाने त्यांनी 'श्रेष्ठ शांतता' कशी प्राप्त केली यावर आधारित आहे. हे सुत्त बौद्ध ध्यानाच्या अभ्यासातील एका महत्त्वाच्या पैलूवर प्रकाश टाकते._

🌼🌼🌼🌼🌼🌼🌼🌼🌼🌼🌼

*_लेखन : महेश कांबळे_*

*_दिनांक : १८/०६/२०२५_*

*_संदर्भ : सूत्त पिटक - संयुत्त सूत्त - निदानवग्ग पाळी - १० भिक्खू संयुत्त -१ कोलित सूत्त_*

🌼🌼🌼🌼🌼🌼🌼🌼🌼🌼🌼