कोलिय सुत्त

🌼🌼🌼🌼🌼🌼🌼🌼🌼🌼🌼

_*कोलिय सुत्त*_

_*(भिक्खू संयुत्त)*_

https://mikamblemahesh.blogspot.com/2025/06/blog-post_93.html

🌼🌼🌼🌼🌼🌼🌼🌼🌼🌼🌼

_*कोलिय सुत्त (भिक्खू संयुत्त)* हे पाली त्रिपिटकाच्या संयुत्त निकाय (भिक्खू संयुत्त) मधील एक महत्त्वाचे सुत्त आहे, जे कोलिय नावाच्या भिक्खूच्या कथेचे वर्णन करते. हे सुत्त बौद्ध धम्मातील आत्मनियंत्रण, सतर्कता (सती) आणि मानसिक शुद्धतेच्या महत्त्वावर भर देते. कोलिय भिक्खू हा दुःखी, हताश आणि निरुत्साही होता. तो आपल्या धम्म-जीवनाबद्दल संभ्रमात होता. अशा स्थितीत बुद्धांनी त्याला कशाप्रकारे मार्गदर्शन केले, हे या सूत्रात सविस्तरपणे सांगितले आहे._

_*कोलिय सुत्ताची सविस्तर माहिती:*_

_*पार्श्वभूमी:*_

_कोलिय नावाचा एक भिक्खू संघात राहत होता. तो बाह्यतः शिस्तबद्ध दिसत होता, परंतु त्याच्या मनात कामुक विचार (काम-वितक्क), द्वेष (व्यापाद) आणि हिंसक भावना (विहिंसा) सतत उठत होत्या. या मानसिक अशुद्धतेमुळे तो आंतरिक संघर्षात सापडला आणि त्याला शांतता मिळत नव्हती._

_*बुद्धांशी संवाद:*_

_कोलिया सूत्रात बुद्धांनी कोळी भिक्खूला सात महत्त्वाचे प्रश्न विचारले आणि त्याद्वारे त्याला स्वतःच्या स्थितीचे अवलोकन करण्यास प्रवृत्त केले. हे प्रश्न आणि त्यांचे महत्त्व खालीलप्रमाणे:_

१. _"कोलिय, तुला असा विचार का येतो की मी एकांतात, विरक्त जीवन जगतो आणि दुःख भोगत आहे?"_

*स्पष्टीकरण:* _बुद्धांनी कोलियाला त्याच्या मनातील गैरसमज दूर करण्यासाठी हा प्रश्न विचारला. कोलियाला वाटत होते की भिक्खू जीवन म्हणजे केवळ दुःख आणि त्याग आहे. बुद्ध त्याला दाखवून देत होते की, एकांतवास हा दुःखाचा स्रोत नसून, तो दुःखातून मुक्ती मिळवण्याचे एक साधन आहे. बुद्ध त्याला त्याच्या नकारात्मक दृष्टिकोनाची जाणीव करून देत होते._

२. _"कोळी, तुला असा विचार का येतो की मी दुर्बळ आणि शक्तीहीन झालो आहे?"_

*स्पष्टीकरण:* _कोलियाला वाटत होते की भिक्खू जीवन स्वीकारल्यामुळे तो शारीरिक आणि मानसिकदृष्ट्या दुर्बळ झाला आहे. बुद्ध त्याला सांगत होते की, खरी शक्ती ही आत्मिक असते, शारीरिक नाही. दुःखातून मुक्त होण्याची क्षमताच खरी शक्ती आहे._

३. _"कोळी, तुला असा विचार का येतो की मी लोकांना प्रिय नाही आणि लोकांचा तिरस्कार करतो?"_

*स्पष्टीकरण:* _कोलियाला कदाचित एकटेपणा जाणवत असावा आणि त्याला वाटत असावे की लोक त्याला स्वीकारत नाहीत. बुद्ध त्याला शिकवत होते की, इतरांचा द्वेष करणे किंवा त्यांच्याकडून अपेक्षा ठेवणे हेच दुःखाचे कारण आहे. प्रेम आणि मैत्रीची भावना ही बाह्य मान्यतेवर अवलंबून नसते._

४. _"कोळी, तुला असा विचार का येतो की मी अरहंत (मुक्तिलाभलेला) नाही?"_

*स्पष्टीकरण:* _कोलियाला स्वतःच्या आध्यात्मिक प्रगतीबद्दल शंका होती. त्याला वाटत होते की तो अरहंतपदापर्यंत पोहोचला नाही. बुद्ध त्याला धीर देत होते की, मार्गावर चालणे महत्त्वाचे आहे, लगेच फलप्राप्तीची अपेक्षा करणे नाही. अरहंतपद हे प्रयत्नांचे फळ आहे आणि ते योग्य मार्गावर चालत राहिल्यानेच मिळते._

५. _"कोळी, तुला असा विचार का येतो की मी चुकीच्या मार्गावर आहे?"_

*स्पष्टीकरण:* _कोलियाला त्याच्या निवडीबद्दल आणि धम्ममार्गाबद्दल शंका होती. बुद्ध त्याला त्याच्या धम्म-प्रवासावर विश्वास ठेवण्यास सांगत होते. योग्य मार्ग हा अष्टांगिक मार्गच आहे आणि त्यावर चालल्यानेच दुःखमुक्त होता येते._

६. _"कोळी, तुला असा विचार का येतो की मी समाधानकारक जीवन जगत नाही?"_

*स्पष्टीकरण:* _कोलिय आपल्या वर्तमान जीवनात समाधानी नव्हता. त्याला वाटत होते की त्याचे जीवन व्यर्थ आहे. बुद्ध त्याला शिकवत होते की, समाधान हे बाह्य परिस्थितीवर अवलंबून नसते, तर ते मनाच्या आंतरिक शांततेतून येते._

७. _"कोलिय, तुला असा विचार का येतो की मी वाईट कृत्ये केली आहेत?"_

*स्पष्टीकरण:* _कोलियाला कदाचित भूतकाळातील चुकांचा पश्चाताप होत असावा किंवा त्याला वाटत असावे की त्याने काहीतरी पाप केले आहे. बुद्ध त्याला आठवण करून देत होते की, भूतकाळ बदलता येत नाही, पण वर्तमान काळात शुद्ध जीवन जगून भविष्य सुधारता येते._

*_बुद्धांचा उपदेश:_*

_कोलियच्या उत्तरांनंतर बुद्धांनी त्याला सांगितले की, हे सर्व नकारात्मक विचार त्याच्या अज्ञानामुळे (अविद्या) आणि अकुशल कर्मांमुळे (अकुसल कम्म) येत आहेत. बुद्धांनी त्याला समजून सांगितले की:_

*संसारिक आसक्तींचा त्याग:* _जोपर्यंत आपण संसारातील वस्तू, व्यक्ती आणि भावनांमध्ये अडकलेले आहोत, तोपर्यंत दुःख अटळ आहे. आसक्ती हे दुःखाचे मूळ आहे._

*सत्य-ज्ञानाची गरज:* _दुःखातून मुक्त होण्यासाठी चार आर्य सत्यांचे (आर्य सच्चानी) ज्ञान असणे आवश्यक आहे. दुःख, दुःखाचे कारण, दुःखाचा निरोध आणि दुःखाच्या निरोधाचा मार्ग हे समजून घेणे महत्त्वाचे आहे._

*अष्टांगिक मार्गाचे पालन:* _दुःखातून मुक्ती मिळवण्यासाठी अष्टांगिक मार्गाचे (अट्ठंगिको मग्गो) पालन करणे आवश्यक आहे. यात सम्यक दृष्टी, सम्यक संकल्प, सम्यक वाणी, सम्यक कर्म, सम्यक आजीविका, सम्यक व्यायाम, सम्यक स्मृती आणि सम्यक समाधी यांचा समावेश आहे._

*आत्म-विश्वासाचे महत्त्व:* _बुद्धांनी कोळीला स्वतःवर विश्वास ठेवण्यास आणि योग्य मार्गावर दृढ राहण्यास प्रोत्साहित केले._

*सुत्ताचा सार:*

- _मनातील अशुद्ध विचार हे केवळ त्यांच्यावर प्रतिक्रिया न देण्याने क्षीण होतात._

- _सतर्कता आणि समजूतदारपणा (योनिसो मनसिकार) हेच मानसिक शुद्धतेचे मार्ग आहेत._

- _विचारांना दबावण्याऐवजी त्यांच्याशी जागरूकतेने वागल्यास ते स्वतःच नष्ट होतात._

*विशेष शिकवण:*

- _विचार केवळ पाहातो, तोच त्याचा वेग मोडतो._

- _मन हे एका विषयातून दुसऱ्यात भटकत असते, पण सजगतेने ते शुद्ध केले जाऊ शकते._

*कोलिय सुत्ताचे महत्त्व:*

हा सुत्त आधुनिक मानसिक आरोग्याशी संबंधित आहे:

१. *माइंडफुलनेस:* _विचारांना न जुगारता निरीक्षण करणे._

२. *कॉग्निटिव्ह थेरपी:* _नकारात्मक विचारांची पुनर्निर्मिती करणे._

३. *भावनिक नियंत्रण:* _प्रतिक्रियांऐवजी समजूतदार प्रतिसाद._

४. *नकारात्मक विचारांवर नियंत्रण:* _हे सूत्र आपल्याला नकारात्मक विचार आणि गैरसमज कसे दूर करावे हे शिकवते._

५. *आत्म-विश्वासाची निर्मिती:* _आध्यात्मिक मार्गावर चालताना स्वतःवर विश्वास ठेवणे किती महत्त्वाचे आहे, हे यातून स्पष्ट होते._

६. *दुःखाच्या कारणांची ओळख:* _आपल्या दुःखाचे मूळ बाह्य परिस्थितीत नसून, आपल्या आंतरिक आसक्ती आणि अज्ञानात आहे, हे या सूत्रातून दिसून येते._.

७. *धम्म मार्गाचे महत्त्व:* _अष्टांगिक मार्गाचे पालन करूनच शांती आणि समाधान प्राप्त होते, यावर हे सूत्र भर देते._

_थोडक्यात, कोलिय सूत्र हे केवळ कोलिय भिक्खूसाठीच नव्हे, तर आजही दुःख आणि संभ्रमात असलेल्या कोणत्याही व्यक्तीसाठी एक प्रेरणादायी आणि मार्गदर्शक उपदेश आहे. हे आपल्याला आपल्या मानसिक स्थितीचे अवलोकन करण्यास आणि दुःखातून मुक्तीच्या मार्गावर वाटचाल करण्यास मदत करते._

_कोलिय सुत्त हे बौद्ध धम्मातील 'चित्त-विशुद्धी'चे एक सूत्र आहे, जे सांगते की मनाची शुद्धता ही केवळ बाह्य आचरणाने नव्हे, तर आंतरिक सजगतेने होते._

🌼🌼🌼🌼🌼🌼🌼🌼🌼🌼🌼

*_लेखक: महेश कांबळे_*

*_दिनांक : १८/०६/२०२५_*

*संदर्भ:* *संयुत्त निकाय १.२३, भिक्खू संयुत्त*

🌼🌼🌼🌼🌼🌼🌼🌼🌼🌼🌼