महासीहनाद सुत्त

🌼🌼🌼🌼🌼🌼🌼🌼🌼🌼🌼

*_महासीहनाद सुत्त_*

*_(Mahāsīhanāda Sutta)_* 

https://mikamblemahesh.blogspot.com/2025/06/blog-post_18.html

🌼🌼🌼🌼🌼🌼🌼🌼🌼🌼🌼

_हे पाली त्रिपिटकाच्या सूत्त पिटकातील *दीघ निकाय मधील सीलक्खन्धवग्गपाळी मधील ८ व्या क्रमांकावरील एक महत्त्वाचं सुत्त आहे.* यात भगवान बुद्ध आपल्या अध्यात्मिक श्रेष्ठत्वाचा (सीहनाद – सिंहगर्जना) प्रतिपादन करतात आणि तपस्या, ज्ञान, आणि मोक्षमार्गाचे सखोल विवेचन करतात._

*सुत्ताची पार्श्वभूमी व संदर्भ*

हे सुत्त भगवान बुद्ध आणि जैन मुनि निगंठ नाथपुत्त (महावीर) यांच्या अनुयायांमधील संवादातून सुरू होते. जैन मुनींचा दावा होता की ते सर्वोच्च तपस्वी आहेत, तर बुद्ध त्यांच्या कठोर तपस्येला अपुरे मानतात. या सुत्तात बुद्ध स्वतःच्या धम्माची श्रेष्ठता सिद्ध करतात आणि खऱ्या तपस्या, ज्ञान, आणि मुक्तीचा मार्ग सांगतात. यातील काही अतिरिक्त महत्त्वाच्या बाबी खालीलप्रमाणे:

*सुत्ताचे मुख्य विषय व शिकवण**

*१. बुद्धांच्या श्रेष्ठत्वाचा सीहनाद (सिंहगर्जना)*

_बुद्ध सांगतात की त्यांचे शिकवण केवळ नैतिक नियमांपुरते मर्यादित नाही, तर ते *चार आर्य सत्ये, अष्टांगिक मार्ग, आणि निर्वाण* यांसारख्या गहन तत्त्वांवर आधारित आहे. त्यांचा धम्म हा:_

*_अ. स्वतःच्या अनुभवावर आधारित (सन्धिट्ठिक)._*

*_आ. कालातीत** (अकालिक)_*

*_इ. सर्वांसाठी खुला** (एहि पस्सिक)._*

*२. जैन तपस्येची समीक्षा आणि बौद्ध दृष्टिकोन* 

_बुद्ध या सुत्तात *जैन मुनींच्या तपस्येचे खंडन* करतात. जैन धर्मातील तपस्या ही *कायिक क्लेश* (शरीराला त्रास देणे) यावर भर देते, जसे:_ 

_अ. उपवास करून शरीर दुर्बल करणे._

_आ.‌ उभे राहून किंवा बसून दीर्घकाळ तप करणे._ 

_इ. केसांचे झाडून पाडणे (केशलोंचन)._  

_बुद्ध म्हणतात, *"शरीराला दुःख देणे हे ज्ञानाशिवायचे तप आहे, आणि ते मोक्ष देऊ शकत नाही."*_ 

_त्याऐवजी, बुद्ध *तीन गोष्टींवर भर देतात*:_ 

*_१. शील (नीती):** नैतिक शुद्धता._*  

*_२. समाधी (ध्यान):** मनाचे संयमन._* 

*_३. प्रज्ञा (ज्ञान):** विपस्सनेद्वारे वासनांचा नाश._*  

👉 *_"योग्य तपस्या म्हणजे मनाची शुद्धी, न की शरीराची हिंसा."_*

_जैन मुनींच्या कठोर उपवास, शरीरदुखवण्याच्या पद्धती (उदा., उभे राहून तप करणे) यांच्याशी बुद्ध सहमत नाहीत. त्यांनी खरी तपस्या अशी परिभाषित केली:_

👉 *शील (नीतिमत्ता): पंचशीलाचे पालन.*

👉 *समाधी (मानसिक एकाग्रता): ध्यानाद्वारे मन शांत करणे.*

👉 *प्रज्ञा (ज्ञान): विपस्सना (अंतर्दृष्टी) द्वारे वासनांचा नाश.*

👉 *_"कायिक तपस्या (शरीराला दुखवणे) ही मूर्खपणाची निदर्शना आहे, ज्ञानाशिवाय ती मोक्ष देऊ शकत नाही."_*

*३. दहा प्रकारचे अतिमानुषिक ज्ञान (बुद्धांचे अद्वितीय गुण)*

_बुद्ध स्वतःला *दसबलधारी** (दहा शक्तींचा धारक) म्हणवून घेतात. हे बल केवळ बुद्धांनाच आहे, इतर कोणालाही नाही._

_१. *थान-अथान ज्ञान:* काय शक्य आणि अशक्य आहे याचे ज्ञान._

_२. *कर्मविपाक ज्ञान:* कर्मांच्या परिणामांचे ज्ञान._

_३. *सर्वांच्या प्रवृत्तीचे ज्ञान:* प्राण्यांच्या इच्छा-अभिरुची समजणे._

_४. *लोकधातू ज्ञान:* विश्वाच्या अनेक प्रकारच्या प्रणाली जाणणे._

_५. *इंद्रिय-पराक्रम ज्ञान:* इंद्रियांच्या क्षमता मोजणे._

_६. *ध्यान-विमुक्ती-समाधीचे ज्ञान.*

_७. *पूर्वजन्मांचे स्मरण.*_

_८. *दिव्यचक्षू (दिव्य दृष्टी):* प्राण्यांच्या जन्म-मृत्यूचे दर्शन._

_९. *आसवक्षय ज्ञान:* मानसिक मल (किलेस) नष्ट करणे._

_१०. *मोक्षप्राप्तीचे ज्ञान.*_

👉 *_हे दसबल दाखवतात की बुद्ध केवळ नैतिक शिक्षक नव्हते, तर *सर्वज्ञ (सम्यक्संबुद्ध)* होते._

*४. चार प्रकारच्या निर्भयता (वेसारज्ज)*

१. *"मी पूर्ण बुद्ध आहे" यावर विश्वास:* त्यांना आपल्या ज्ञानावर पूर्ण विश्वास आहे.  

२. *सर्व किलेस नष्ट केले आहेत:* त्यांच्या मनात लोभ, द्वेष, मोह नाही.  

३. *शिष्यांना योग्य मार्ग दाखवला आहे:* त्यांचा धम्म स्पष्ट आणि परिणामकारक आहे.  

४. *संसाराचे मूळ कारण जाणते:* तृष्णा (इच्छा) हे दुःखाचे मूळ आहे हे त्यांना माहीत आहे.  

_*यामुळे बुद्ध कोणत्याही शंकेचे निर्भयपणे समाधान करू शकतात.*_

*५. महासीहनाद सुत्ताचे व्यावहारिक शिक्षण*  

*_अ. *तपस्या ≠ शरीराला त्रास देणे:* खरी तपस्या म्हणजे मनाची शुद्धी, नैतिक जीवन आणि ज्ञानप्राप्ती._  

*_आ. *ज्ञानाचे महत्त्व:* केवळ बाह्य कर्मकांडाने मोक्ष मिळत नाही, तर विवेकाने._ 

*_इ. बुद्धांचा अधिकार:* बुद्ध केवळ शिकवण देत नाहीत, तर त्यांच्या ज्ञानाचा प्रत्यक्ष अनुभव असतो._  

*६. सुत्ताचा उपसंहार*

_बुद्ध शेवटी सांगतात:_

- _"जो कोणी माझ्या शिकवणीनुसार शील, समाधी, आणि प्रज्ञा यांचा अभ्यास करतो, तो खरा तपस्वी आहे आणि मोक्ष मिळविण्यास सक्षम आहे."_

- केवळ शरीराला क्लेश देणे ही तपस्या नव्हे, तर मनाची शुद्धी हाच खरा मार्ग आहे.

*७. महत्त्वाचे मुद्दे*

- *तपस्या vs. ज्ञान:* बाह्य कर्मकांडापेक्षा आंतरिक शुद्धी महत्त्वाची.

- *बुद्धांचे अद्वितीय सामर्थ्य:* दशबल आणि चार वेसारज्ज यांद्वारे सिद्ध.

- *प्रत्यक्ष अनुभवावर भर:* बुद्ध धम्म हा तर्क, अनुभव, आणि सुव्यवस्थित साधनाप्रणालीवर आधारित.

*८. निष्कर्ष*  

_महासीहनाद सुत्त हा *बौद्ध धर्माच्या मध्यम मार्गाचा आणि बुद्धांच्या अलौकिक ज्ञानाचा पुरावा* आहे. यात बुद्ध स्पष्ट करतात की *खरा तपस्वी तो आहे जो मन, वचन आणि कर्माने शुद्ध आहे, न की फक्त शरीराला छळणारा.*_  

👉 _"जो धम्माचा अभ्यास करतो, तोच खरा साधक; जो शील, समाधी, आणि प्रज्ञा यांना जोडतो, तोच मोक्ष पावतो."_  

👉 _हे सुत्त बौद्ध धम्मातील *मध्यम मार्ग* (न अति कठोर, न अति सुखवादी) आणि *सम्यक ज्ञान* यांचा पाया समजला जातो._

👉 _हे सुत्त *जैन धर्माच्या कठोर तपस्येच्या विरोधात* बुद्धांनी सांगितले._ 

👉 _त्यातील *दशबल आणि चार वेसारज्ज* ही संकल्पना *थेरवाद बौद्ध धर्मात अद्वितीय* आहे. _

👉 - *सम्राट अशोकाच्या शिलालेखांमध्ये* (कलिंग शिलालेख) या सुत्तातील "सीहनाद" (सिंहगर्जना) या शब्दाचा उल्लेख आहे.  

🌼🌼🌼🌼🌼🌼🌼🌼🌼🌼🌼

*_लेखन : महेश कांबळे_*

*संदर्भ साहित्य :*  

१ Mahāsīhanāda Sutta (Pāli Text Society)](https://www.tipitaka.org/romn/)  

२ Access to Insight (MN 12)](https://www.accesstoinsight.org/tipitaka/mn/mn.012.ntbb.html)  

२ *Bhikkhu Ñāṇamoli आणि Bhikkhu Bodhi* यांचे *"The Middle Length Discourses of the Buddha"* (Wisdom Publications).  

३ *Thanissaro Bhikkhu* यांचे भाषांतर: [MN 12: The Great Lion’s Roar](https://www.accesstoinsight.org/tipitaka/mn/mn.012.than.html)  

४ *"मध्यम निकाय"* (बौद्ध साहित्य प्रकाशन संस्थेची मराठी आवृत्ती).  

५ *"बुद्ध वचनामृत"* (लोकमत प्रकाशन) या पुस्तकात महासीहनाद सुत्तावर चर्चा आहे.  

६ *"प्रज्ञा प्रदीप"* (स्वामी विरजानंद) या ग्रंथात बौद्ध सुत्तांचे मराठीत विवेचन केले आहे.  

७ *बुद्धघोषाचे "पपंचसुदनी"* (Majjhima Nikāya टीका).  

८ *"The Great Discourse on the Lion’s Roar"* – भिक्खु बोधी यांचे विश्लेषण.  

९ *Buddhist Studies Review](https://journals.equinoxpub.com/BSR)** मधील MN 12 वरील संशोधन.  

१० Journal of the Pali Text Society](https://palitextsociety.org/) मधील विश्लेषणे.  

११ *SuttaCentral(https://suttacentral.net/mn12/)* (मूळ पाली, भाषांतरे, आणि समांतर ग्रंथ).  

१२ *Dhammatalks.org](https://www.dhammatalks.org/)* (थॅनिसारो भिक्खूंचे व्याख्याने).  

१३ *"The Buddha’s Teachings on Social Harmony"* – भिक्खु बोधी.  

१४ *"Early Buddhist Discourses"* – जॉन जे. हॉल्डर.  

१५*"बौद्ध धम्मदर्शन"* – प्रा. डी. डी. कोसंबी (मराठी). 

*_दिनांक : ११/०६/२०२५_*

🌼🌼🌼🌼🌼🌼🌼🌼🌼🌼🌼