लोहीच्च सुत्त

🌼🌼🌼🌼🌼🌼🌼🌼🌼🌼🌼

*_लोहीच्च सुत्त_*

https://mikamblemahesh.blogspot.com/2025/06/blog-post_14.html

🌼🌼🌼🌼🌼🌼🌼🌼🌼🌼🌼

 _*दिघ निकाय* हा बौद्ध पाली त्रिपिटकाच्या *सुत्त पिटक*मधील पहिला भाग आहे. यात बुद्धांची मुख्य प्रवचने (लांब सुत्ते) संग्रहित आहेत. दिघ निकायातील १२ व्या क्रमांकाचे *लोहीच्च सुत्त* हे बौद्ध धर्मातील एक महत्त्वाचे सूत्र आहे, जे *शिक्षक आणि शिष्यांचे नाते* आणि *धर्म शिकवण्याची योग्य पद्धत* यावर प्रकाश टाकते. हे सुत्त लोहीच्च नावाच्या एका ब्राह्मणाशी भगवान बुद्धांचा झालेला संवाद दर्शवते. हे सुत्त *शिक्षणाचे नैतिक आणि सामाजिक महत्त्व* स्पष्ट करते._

_*लोहीच्च सुत्ताची पार्श्वभूमी*_

_लोहीच्च ब्राह्मण हा एका गावात राहत होता आणि त्याला असे वाटत होते की, जर एखाद्याला धर्म समजला असेल, तर त्याने तो स्वतःपुरताच ठेवावा. इतरांना तो शिकवू नये, कारण ज्ञान इतरांना दिल्याने ते वाया जाते किंवा त्याची किंमत कमी होते. त्याच्या मते, अशा प्रकारे धर्म शिकवणे हे 'उत्कृष्ट' (श्रेष्ठ) नाही._

_"जर एखाद्या व्यक्तीने (साधू, गुरू, तपस्वी यांनी) काही उच्च ज्ञान किंवा सत्य प्राप्त केले, तर ते ज्ञान इतरांना शिकवण्यात काही अर्थ नाही. कारण, प्रत्येकाने स्वतःच्या प्रयत्नांनी ते ज्ञान शोधले पाहिजे. जो गुरू इतरांना शिकवतो, तो त्यांच्या स्वावलंबनात अडथळा निर्माण करतो."_  

लोहीच्च हा विचार *ज्ञानाच्या वाटण्याला विरोध करणारा* आणि समाजाच्या प्रगतीसाठी घातक होता.

_या विचारामुळे, जेव्हा भगवान बुद्ध त्याच्या गावात येतात, तेव्हा लोहीच्च ब्राह्मणाला बुद्धांच्या शिकवणीबद्दल शंका येते आणि तो बुद्धांना विचारतो की ते इतक्या लोकांना धर्म का शिकवतात. याच संवादातून लोहीच्च सुत्त पुढे येते._

_*लोहीच्च सुत्तातील मुख्य शिकवण*_

लोहीच्च बुद्धांना हा विचार कळताच, ते लोहीच्चला भेटण्यासाठी त्याच्या गावी जातात. लोहीच्च लोहीच्चच्या शिष्य *कोसीय कांकरायन*द्वारे बुद्ध त्याच्याशी संवाद साधतात. बुद्ध त्याला तीन प्रमुख युक्तिवादांद्वारे समजावतात:  

१. *स्वलोहीच्चविरोधाभास:*  

   लोहीच्च बुद्ध विचारतात: _"तुम्ही ब्राह्मण असून वेदांचे ज्ञान गुरूंकडून शिकलात का? जर तुमचा विचार खरा असेल, तर तुम्हीही गुरूंकडून शिकू नयेत होते!"_  

२. *समाजहानी (Harm to Society):*  

_बुद्ध सांगतात: जर प्रत्येक ज्ञानी व्यक्ती ज्ञान शेअर करणे बंद करेल, तर: *लोहीच्च धर्म, विज्ञान,  कला यांचा प्रसार थांबेल. लोहीच्च नवीन पिढ्या अज्ञानात राहतील. लोहीच्च मानवी प्रगती खुंटेल.*_  

३. *कर्मविपाक (Moral Consequences):*  

_लोहीच्च ज्ञान देणे हे *पुण्यकर्म (कुसल कर्म)* आहे. जो ज्ञान लपवतो, तो: *लोहीच्च इतरांच्या मोक्षमार्गात अडथळा निर्माण करतो. आध्यात्मिक दृष्ट्या पापी होतो.*_  

_भगवान बुद्ध लोहीच्च ब्राह्मणाच्या विचारांचे खंडन करतात आणि धर्म शिकवण्याचे महत्त्व आणि योग्य पद्धती समजावून सांगतात. या सुत्तात अनेक महत्त्वाचे मुद्दे आहेत:_

👉 _*शिक्षकाचे गुण आणि अपवाद (शिक्षक कसे नसावेत)*_

_बुद्ध सर्वप्रथम अशा शिक्षकांबद्दल बोलतात जे योग्य नाहीत. ते तीन प्रकारच्या "खोट्या" किंवा "अयोग्य" शिक्षकांची उदाहरणे देतात:_

१. *धर्म शिकवून स्वतः काहीही न मिळवणारे:* _काही शिक्षक लोकांना धर्म शिकवतात, पण त्यातून स्वतः काहीही आध्यात्मिक लाभ घेत नाहीत. ते फक्त उपजीविकेसाठी किंवा प्रतिष्ठेसाठी हे करतात. हे असे लोक आहेत जे इतरांना मदत करतात, पण स्वतः अंधारात राहतात._

२. *अयोग्य मार्गाने शिकवणारे:* _काही शिक्षक स्वतः अज्ञानी असूनही, किंवा चुकीच्या मार्गाने ज्ञान मिळवून, लोकांना शिकवतात. यामुळे त्यांना स्वतःला आणि त्यांच्या विद्यार्थ्यांनाही त्रास होतो. हे असे आहेत जे स्वतः चिखलात असूनही इतरांना चिखलातून बाहेर काढण्याचा प्रयत्न करतात, पण त्यांना यश मिळत नाही._

३. *स्वार्थी हेतूने शिकवणारे:* _काही शिक्षक केवळ स्वतःच्या स्वार्थासाठी, धनलोहीच्चसंपत्तीसाठी किंवा प्रसिद्धीसाठी धर्म शिकवतात. त्यांच्या शिकवणीमागे शुद्ध हेतू नसतो._

_बुद्ध स्पष्ट करतात की, असे शिक्षक हे खरे ज्ञान प्रसारित करणारे नसतात आणि त्यांची शिकवण लोकांसाठी फायदेशीर नसते._

👉 _*'उत्कृष्ट' शिक्षक आणि शिकवणीचे महत्त्व*_

_यानंतर बुद्ध 'उत्कृष्ट' किंवा 'श्रेष्ठ' शिक्षकाचे वर्णन करतात. ते म्हणतात की ज्या शिक्षकाला स्वतःला धर्म चांगला समजला आहे आणि ज्याने धर्माचे आचरण केले आहे, त्याने इतरांना तो अवश्य शिकवावा. असे करण्याने धर्माचा प्रसार होतो आणि अनेक लोकांचे भले होते._

_बुद्ध योग्य गुरूची लक्षणे सांगतात:_  

१. *स्वतः ज्ञानी आणि सदाचारी* – गुरूने स्वतः प्रज्ञा (ज्ञान) आणि शील (नैतिकता) प्राप्त केलेली असावी.  

२. *निःस्वार्थ शिकवणी* – ज्ञान देण्यात लोभ, कीर्ती किंवा अहंकार नसावा.  

३. *शिष्यकल्याण* – गुरूचा हेतू शिष्यांच्या उन्नतीसाठी असावा.  

४. *सम्यक दृष्टीकोन* – शिकवणीत *मध्यम मार्ग* (न अतिशयोक्ती, न निंदा) असावा.  

_यामध्ये बुद्धांनी काही महत्त्वपूर्ण संकल्पना स्पष्ट केल्या आहेत:_

👉 *उत्पत्ती (Uddaya) आणि ऱ्हास (Vyaya) चे ज्ञान:* _बुद्धांनी सांगितले की जो शिक्षक जगातील गोष्टींची उत्पत्ती आणि ऱ्हास (नाश) याबद्दल योग्य ज्ञान देतो, म्हणजेच अनित्यता, दुःख आणि अनात्मता या त्रिलक्षणांबद्दल स्पष्ट करतो, तो 'उत्कृष्ट' शिक्षक आहे._

१. *मार्ग दाखवणारा:* _जो शिक्षक लोकांना दुःखातून मुक्तीचा मार्ग (अष्टांगिक मार्ग) दाखवतो आणि लोकांना त्या मार्गावर चालण्यास प्रवृत्त करतो, तो खरा हितचिंतक आहे._

२. *अकुशल कर्म सोडून कुशल कर्म करण्यास प्रवृत्त करणे:* _'उत्कृष्ट' शिक्षक तोच आहे, जो लोकांना अकुशल (वाईट) कर्मे सोडून कुशल (चांगली) कर्मे करण्यास प्रेरित करतो. हे केवळ शब्दांनी नाही, तर स्वतःच्या उदाहरणानेही सिद्ध केले जाते._

३. *उपकाराची भावना:* _खरा शिक्षक कोणताही स्वार्थ न ठेवता, केवळ इतरांच्या कल्याणासाठी शिकवतो. त्याचा उद्देश लोकांचे दुःख कमी करणे आणि त्यांना निर्वाणाच्या मार्गावर आणणे हा असतो._

_*लोहीच्च ब्राह्मणाचे मतपरिवर्तन*_

_भगवान बुद्धांचे विचार ऐकून लोहीच्च ब्राह्मणाला आपल्या पूर्वीच्या मताची चूक लक्षात येते. त्याला समजते की, ज्ञानाचे दान करणे हे त्याला वाढवते आणि समाजासाठी फायदेशीर असते. धर्माचे ज्ञान हे स्वतःजवळ लपवून ठेवण्यासारखे नाही, तर ते इतरांना दिले पाहिजे. यामुळेच समाजाचे कल्याण होते आणि दुःख कमी होते._

_लोहीच्च ब्राह्मण भगवान बुद्धांच्या शिकवणीने प्रभावित होतो आणि त्यांचा शिष्य बनतो._

_*लोहीच्च सुत्ताचे महत्त्व*_

लोहीच्च सुत्त अनेक दृष्टींनी महत्त्वाचे आहे:

१. *शिक्षण आणि ज्ञानाचे महत्त्व:* _हे सुत्त ज्ञानाचे दान किती महत्त्वाचे आहे हे स्पष्ट करते. ज्ञान हे स्वतःजवळ साठवून ठेवण्याची गोष्ट नसून, ते इतरांसोबत वाटून घेण्याची गोष्ट आहे._

२. *शिक्षकाची भूमिका:* _हे सुत्त आदर्श शिक्षकाचे गुण आणि जबाबदाऱ्या स्पष्ट करते. शिक्षकाने निःस्वार्थी असावे, स्वतः ज्ञानी असावे आणि लोकांच्या कल्याणासाठी शिकवावे._

३. *धर्माचा प्रसार:* _हे सुत्त धर्माच्या प्रसाराचे महत्त्व अधोरेखित करते. बुद्धांनी धर्माची शिकवण दिली, कारण त्यांना सर्व प्राण्यांना दुःखातून मुक्त करायचे होते._

४. *मिथ्या दृष्टिकोनाचे खंडन:* _लोहीच्च ब्राह्मणाचा "ज्ञानाचे दान करू नये" हा चुकीचा दृष्टिकोन बुद्ध कसा बदलतात हे या सुत्तातून दिसते._

५. *सामाजिक कल्याण:* _या सुत्तातून हेही स्पष्ट होते की, ज्ञानाचा प्रसार हा केवळ वैयक्तिक नव्हे, तर सामाजिक कल्याणासाठीही आवश्यक आहे._

६. *ज्ञानाचे वाटप हे कर्तव्य आहे* – _ज्ञान मिळाल्यावर ते इतरांपर्यंत पोहोचवणे हे नैतिक बांधिलकीचा भाग आहे._  

७ *गुरूंची भूमिका अतूट* – _योग्य मार्गदर्शनाशिवाय माणूस भटकतो. (उदा: वैद्यकशास्त्र, विज्ञान, धर्म यांसारख्या क्षेत्रांत गुरूंची गरज असते.)_  

८. *समाजाची प्रगती* – _ज्ञानाचा प्रवाह खुंटला तर समाज मागासलेला राहतो._  

९. *अहंकाराचा त्याग* – _"मी फक्त एकट्याने ज्ञानी झालो पाहिजे"  हा विचार अधोगतीचा मार्ग दाखवतो._

*_आधुनिक जगातील सांगितिका_*  

१. *शिक्षणाचे अधिकार*: _लोहीच्चचा विचार आजच्या *शिक्षणावरील बंधनांसारखा* (उदा: ज्ञानाचे व्यावसायीकरण, पेटंट्स) आहे. बुद्धांचा मुद्दा असा की *ज्ञान हे सार्वजनिक संपत्ती* आहे._  

२. *शिक्षकांचे महत्त्व*: *COVID काळात ऑनलाइन शिक्षणाच्या अडचणीत शिक्षकांची भूमिका स्पष्ट झाली.*  

३. *विज्ञान आणि सहयोग*: *संशोधनातील नवीन निष्कर्ष जगभर शेअर केले जातात, म्हणूनच आज आपण टीके, तंत्रज्ञान यांमध्ये प्रगती करू शकतो.*  

*५ सुत्ताचा निष्कर्ष*  

१. *"ज्ञान दान हे सर्वात मोठे दान"* – _बौद्ध दृष्टिकोनाने ज्ञानाचे वाटप केल्याने समाजाचा उत्कर्ष होतो._  

२. *लोहीच्चची कथा* ही *अहंकाराचा त्याग आणि सामूहिक कल्याणाची भावना* शिकवते.  

३. _"योग्य गुरू शोधा, ज्ञान शिका आणि ते निःस्वार्थीपणे इतरांना द्या."_ 

_थोडक्यात, लोहीच्च सुत्त आपल्याला शिकवते की, ज्याला खऱ्या अर्थाने धर्म समजला आहे, त्याने तो इतरांना अवश्य सांगावा, कारण ज्ञानाच्या दानातूनच खऱ्या अर्थाने समाजाचे आणि व्यक्तीचे कल्याण होते. हे सुत्त शिक्षकाच्या नीतिमूल्यांवर आणि शिकवण्याच्या हेतूंवर विशेष भर देते._

🌼🌼🌼🌼🌼🌼🌼🌼🌼🌼🌼

*_लेखक : महेश कांबळे_*

*_दिनांक : १५/०६/२०२५_*

 *लोहीच्च सुत्त (Lohicca Sutta) – संदर्भ आणि स्रोत*  

१ लोहीच्च *ग्रंथाचे नाव:* दिघ निकाय (Dīgha Nikāya), सिलक्कंधवग्गो (Silakkhandhaलोहीच्चvagga)  

२ [Lohicca Sutta (Access to Insight)] (https://www.accesstoinsight.org/tipitaka/dn/dn.12.0.than.html)  

३ Lohicca Sutta (SuttaCentral)](https://suttacentral.net/dn12/en/sujato)  

४ *"बुद्धवचनामृत"* (लोकवाङ्मय गृह प्रकाशित) या ग्रंथात दिघ निकायची निवडक सुत्ते मराठीत उपलब्ध आहेत.  

५ *"त्रिपिटक: बौद्ध धर्मग्रंथ"* (डॉ. भदंत आनंद कौसल्यायन) या पुस्तकात संदर्भ सापडू शकतात.  

६ *"Long Discourses of the Buddha"* (Maurice Walshe अनुवादित) — DN 12 चे विस्तृत भाषांतर.  

७ "The Buddha's Teachings on Social Harmony"* (भिक्खु बोधी) — लोहीच्च सुत्तावर विश्लेषण.  

८ *"The Dīgha Nikāya: A Philosophical Analysis"* (Dr. Peter Harvey) — DN 12 च्या तात्त्विक चर्चेसाठी.  

९ *"Early Buddhist Discourses"* (John J. Holder) — लोहीच्च सुत्ताच्या ऐतिहासिक संदर्भाचे विश्लेषण.

१० *"The Long Discourses of the Buddha"* – Maurice Walshe (त्रिपिटकचे इंग्रजी भाषांतर).  

११ *"बौद्ध साहित्याचा इतिहास"* – डॉ. विमलकीर्ती (मराठी).  

१२ *"Dīgha Nikāya: A Critical Study"* – Dr. Bimalendra Kumar (ऐतिहासिक विश्लेषण).

🌼🌼🌼🌼🌼🌼🌼🌼🌼🌼🌼