मिनँडर उर्फ मिलींद

*_मिलींद हा बौद्ध धम्माची दीक्षा घेतलेला पहिला परकीय (ग्रीक) सत्ताधीश होता --_*

_मिनँडर उर्फ मिलींद (इ.स. पू.२०६ ते इ. स. पू. १३० ) हा ग्रीक वंशीय भारतीय राजा पंजाब, मथुरा या प्रदेशावर साधारणत: इ. स.पू.१६५ ते इ.स.पू.१३० पर्यंत राज्य करणाऱ्या ग्रीक राजांमध्ये सर्वात उल्लेखनिय राजा होता. यालाच मिनँडर पहिला असेही संबोधले जाते._

_*मिलींद हा बौद्ध धम्माची दीक्षा घेतलेला पहिला परकीय (ग्रीक) सत्ताधीश होता. “मिलींदो पन्हो ” ( मिलींद प्रश्न ) या प्रसिद्ध बौद्ध ग्रंथामध्ये प्रसिद्ध बौद्ध भिक्षू भन्ते नागसेन यांच्याशी झालेले प्रश्नोत्तरात्मक, जिज्ञासू संवाद आहेत. मिलींद चा जन्म ” युथीडीमस “च्या वंशामध्ये इ. स.पू.२०६ मध्ये आई ” दिमित्री ” व वडील “हेलियोकल” या दांपत्याच्या पोटी ” कलासी ” म्हणजेच सध्याच्या ” बघराम ” या अफगाणिस्तानातील शहरी झाला. तो इ. स. पू.१६५/१५५च्या दरम्यान राज्यपदावर रुढ झाला.*_

_*मिलींदच्या पत्नीचे नांव “अभोक्लेइया “असे होते व त्याला दोन मुले होती. त्या दोघांचेही नांव ” स्ट्रँटो-१ , व स्ट्रँटो -२. असे होते. मिलींदच्या राज्याचा विस्तार बँक्ट्रिया, अफगाणिस्तान, पाकिस्तान व उत्तर भारतात पंजाब- मथुरेपर्यंत होता. दक्षिणेस यमुना नदीपासून उत्तरेस ऑक्सस नदीपर्यंत त्याचे राज्य पसरले होते. ” शाकल ” (सियालकोट) ही त्याची राजधानी, तर “बल्ख ” (बाल्हीक) ही त्याची उपराजधानी असून, ही दोन्हीही नगरे पाटलिपुत्र नगराप्रमाणेच भरभराटीस आली होती.* या प्रदेशात भ्रमण करणाऱ्या बौद्ध भिक्षू व श्रमणांच्या संपर्कात आल्यानंतर आपल्या जिज्ञासू व चौकस वृत्तीमुळे अनेक विद्वानांचा वादविवादात त्याने पराभव केला. त्यामुळे त्याला आपल्या ज्ञानाचा गर्व वाटू लागला व तो ज्ञानी जनांना व विद्वानांना वादविवादासाठी आव्हान देऊ लागला._

_प्रख्यात विद्वान बौद्ध भिक्षू भन्ते नागसेन यांनी त्याचे हे आव्हान स्विकारून वादविवादात त्याचा जाहीर पराभव केला. आपला पराभव मान्य करून मिलींदने भन्ते नागसेन यांना आपले गुरु मानून , त्यांच्याच हातून बौद्ध धम्माची दीक्षा घेतली, व तो तो बौद्ध धम्माचा अनुयायी बनला. भन्ते नागसेन यांच्याशी झालेला त्याच्या प्रश्नोत्तर रूपी संवादाचे सार म्हणजेच प्रख्यात पाली बौद्ध धम्म ग्रंथ ” मिलींदो पन्हो ” अर्थात… ” मिलींद प्रश्न ” होय….._

_*ग्रीक इतिहासकार ” प्लुटार्क ” याने मिलींद बद्दल लिहून ठेवले आहे, की मिलींद हा मोठा न्यायी, विद्वान व लोकप्रिय असा राजा होता. इतका, की त्याच्या मृत्यूनंतर त्याच्या अस्थि-अवशेषांवर मोठे मोठे स्तूप बनवले गेले.*_

_मिलींद ला शास्त्रचर्चा व वादविवादाची मोठी आवड होती. अनेक विद्वानांना त्याने वादविवादात पराभूत केले होते. ”मिलींद प्रश्न ” या पाली ग्रंथात त्याने बौद्ध धम्माचा स्विकार करण्यामागचे विवरण दिले आहे. मिलींदच्या अनेक नाण्यांवर धर्मचक्र प्रवर्तनाचे प्रतिक चिन्ह ” धर्मचक्र ” कोरलेले असून , आपल्या नावासमोर ” ध्रमिक ” अर्थात..” धार्मिक “हे विशेषण (पदवी) मोठ्या अभिमानाने तो लावत होता….!!!_