_*प्रश्न ३ -* तुम्ही आत्ता वैज्ञानिक दृष्टिकोन आणि अंनिसची चतुःसूत्री सांगितलीत, परंतु *अनेकांच्या मनामध्ये श्रद्धा आणि अंधश्रद्धा यांच्याबद्दल संभ्रम असतो. अनेकांना असंही वाटतं की, श्रद्धा अंध असू शकत नाही. तर तुम्ही आणि अंनिस श्रद्धा आणि अंधश्रद्धा यांमध्ये नेमका काय फरक करता ?*
_*उत्तर -* हे तुम्ही चांगलं विचारलंत. *काही जणांना असं वाटतं की, प्रत्येक श्रद्धा ही अंधश्रद्धाच असते. दुसरे काही जण म्हणतात की, श्रद्धा ही कधीच अंधश्रद्धा नसते. तिसरे काही जण म्हणतात की, श्रद्धा वेगळी आणि अंधश्रद्धा वेगळी आणि चौथे काहीजण म्हणतात की, श्रद्धा आणि अंधश्रद्धा यांच्यामध्ये अतिशय धूसर सीमारेषा आहे. हे सगळे जण श्रद्धा आणि अंधश्रद्धा यांच्या व्याख्या न करता, ही शेरेबाजी करत असतात.*_
_*याच्या स्पष्टीकरणासाठी आपण तीन शब्द घेऊ- विश्वास, अंधश्रद्धा आणि श्रद्धा.*_
_मी जर असं म्हटलं की, हा ध्वनिक्षेपक माझा आवाज तुमच्यापर्यंत पोहोचवेल, अशी माझी श्रद्धा आहे. त्यावर तुम्ही म्हणाल की, जर या हॉलचा विद्युतपुरवठा खंडित झाला आणि पर्यायी विद्युतपुरवठ्याची सोय नसेल, तर तुम्ही श्रद्धेनं साष्टांग नमस्कार घातलात, तरी ध्वनिक्षेपक तुमचा आवाज आमच्यापर्यंत पोहोचवणार नाही. *यात कार्यकारणभाव स्पष्ट आहे. याला आपण 'विश्वास' म्हणतो.*_
_*अंधश्रद्धा म्हणजे कार्यकारणभावाचा अभाव आणि मानसिक गुलामीमुळे पावित्र्य लाभलेल्या शोषणाचा प्रभाव.* अंधश्रद्धेची खरी भयानकता ही आहे की, कार्यकारणभाव स्पष्ट होऊनही मानसिक गुलामीमुळे माणसं त्या शोषणाला पावित्र्य देतात. उदाहरणार्थ एखादी मुलगी जेव्हा घरी येऊन सांगते की, 'मी माझं लग्न ठरवलंय. माझा भावी नवरा दुसऱ्या जातीतला आहे.' तेव्हा तिचा शास्त्राचा पदवीधर असलेला प्राध्यापक बाप म्हणतो- 'बेटी, तूने ये क्या किया ? पुरे खानदान की इज्जत मिट्टी में मिला दी।' ती जर त्याला म्हणाली की, 'अहो बाबा, तुम्हाला माहीत नाहीये का की, जवळपास सगळ्या माणसांच्या जीनोमचा पॅटर्न एकच आहे!' तर त्या बापाकडे त्याचं उत्तर नसतं. कारण *मानसिक गुलामी असं सांगते की, काही जाती उच्च असतात, काही जाती नीच असतात आणि या सांगण्याला पावित्र्य लाभलेलं असतं. त्यामुळे आजही आंतरजातीय लग्नांना टोकाचा विरोध होतो. म्हणजे अंधश्रद्धेमध्ये शोषण असतं.*_
_*मग श्रद्धा म्हणजे काय? तर उत्कटपणे कृतिशील झालेली विवेकशक्ती. मित्रहो, ही व्याख्या न्यायमूर्ती रानडेंनी केलेली आहे.* श्रद्धेचा पहिला निकष 'उत्कटता' हा असतो. कारण आपण सगळे जण भावनाप्रधान आहोत. *आपल्या मेंदूतल्या दोनतृतीयांश मिडब्रेनमध्ये भावना निर्माण होते. म्हणजे जैविकदृष्ट्या आपण भावनाप्रधान आहोत. श्रद्धेचं दुसरं वैशिष्ट्य असतं कृतिशीलता.* श्रद्धा कृतिशीलच असते. तिचं सगळ्यात महत्त्वाचं वैशिष्ट्य म्हणजे, ती मानवी मूल्यविवेक उन्नत करते. याउलट मानवी मूल्यविवेक अवनत करते, ती अंधश्रद्धाच असते. उदाहरणार्थ, माझ्या गल्लीमध्ये एक गुंड सगळ्यांना त्राही भगवान करतोय. मी जर त्याच्याशी लढाई करण्याचं ठरवलं, तर सगळे मला सांगायला लागतील की, 'अरे, तू काय वेडाबिडा आहेस का? तुला माहीत नाही का, त्याच्याकडे माफिया आहेत, मनीपावर आहे, त्याचे पोलिसांशी संबंध आहेत, पुढारी त्याच्या बाजूने आहेत आणि त्याचे प्रसारमाध्यमांमध्येही लागेबांधे आहेत. त्याच्या विरोधात तू कशाला जातोस ?' त्यावर मी असं म्हणतो, 'हे सगळं मला माहीत आहे, पण माझी अशी श्रद्धा आहे की, अंतिम विजय सत्याचाच होतो. किंवा माझी अशी श्रद्धा आहे की, देवाच्या कृपेनं अंतिम विजय सत्याचाच होतो.' देव कृपा करतो की नाही, माहीत नाही. अंतिम विजय सत्याचाच होतो असाही इतिहास नाही. पण त्या गुंडाविरुद्ध लढण्यासाठी मला जी कार्यशक्ती एकवटायची असते, त्यासाठी मी असं म्हणतो की, *'होय, अंतिम विजय सत्याचाच होतो.' कारण माझा मूल्यविवेक मला तसे सांगत असतो. त्यामुळे मूल्यविवेक, कृतिशीलता आणि भावनाप्रधानता ही श्रद्धेची वैशिष्ट्यं असतात.*_
_हे जर नीटपणे समजून घेतलं, तर श्रद्धा आणि अंधश्रद्धा यांच्यामध्ये नेमका काय फरक आहे, हे निश्चितपणे कळून येईल._
🌼🌼🌼🌼🌼🌼🌼🌼🌼🌼🌼
*_संकलन - महेश कांबळे_*
*_दिनांक :- ३१/१२/२०२३_*
*_संदर्भ :-_*
*_१) प्रश्न तुमचा, उत्तर दाभोलकरांचे (मुलाखत - विनोद शिरसाठ दिनांक ०८/०४/२०१३)*
https://mikamblemahesh.blogspot.com/2023/12/blog-post_31.html
🌼🌼🌼🌼🌼🌼🌼🌼🌼🌼🌼
No comments:
Post a Comment