मनोरथपुरणी

 🌼🌼🌼🌼🌼🌼🌼🌼🌼🌼🌼

*_मनोरथपुरणी_* 

*_!! ओम मणी पद्मे हूँ !!_*

🌼🌼🌼🌼🌼🌼🌼🌼🌼🌼🌼

             _*मनोरथपुरणी ही अंगुत्तर निकायाची अट्टकथा आचार्य बुद्धघोषांनी भदन्त जोतिपाल आणि जीवक नावाच्या स्थवीरांच्या विनंतीवरून लिहिली होती. या अट्टकथेचे एक मोठे वैशिष्ट्य म्हणजे त्यातील एका कनिपातवण्णात भगवान बुद्धांचे शिष्य, अनेक भिक्षु आणि भिक्षुणिनीं यांचे चरित्र वर्णन केले आहे.* उदाहरणार्थ, पिंडोल भारद्वाज, पुन्ना मन्तानिपुत्त, महाकच्चान, सोन कोळिविस, राहुल, रट्ठपाल, वंगीस, कुमार कस्सप, उपाली, उरुवेल कस्सप इत्यादींचे महत्त्वाचे तपशील दिले आहेत. त्याचप्रमाणे महाप्रजावती गौतमी आणि इतर अनेक भिक्षुणींचे वृत्तांत आहेत. निरनिराळ्या सद्गुणांतील अग्रगण्य उपासक-उपासिकांच्या कथाही याच प्रकारे वर्णन केल्या आहेत. ही वर्णने म्हणजे थेर-थेरी-गाथा, थेर-थेरी अपदान, त्यांच्या अट्ठकथा आणि धम्मपदअट्ठकथा आदि हे महत्त्वाचे पूरक आहेत आणि हे सर्व एकत्र वाचून आपण बुद्धांच्या शिष्यांबद्दल शक्य तितकी संपूर्ण माहिती मिळवू शकतो._ 

      _भगवान बुद्धांच्या वर्षावासांचे (मधुरत्थविलासिनीसारखे) अतिशय चांगले वर्णनही येथे दिले आहे. बुद्धत्व प्राप्त झाल्यापासून ते महापरिनिर्वाणाच्या एक वर्ष आधीपर्यंत भगवानांनी ४५ वर्षावास कोठे घालवला या ऐतिहासिकदृष्ट्या महत्त्वाच्या सत्याबद्दल असे म्हटले आहे - *“तथागत प्रथम बोधी वीस वर्षे स्थिर राहिले पाहिजे, जिथे जे चांगले होते, ते इकडे तिकडेच राहिले. पहिल्या वर्षी ऋषीपतनमध्ये धर्माचे चक्र फिरवून ते वाराणसीजवळील ऋषीपतन येथे राहिले, दुसऱ्या वर्षी राजगृहाजवळील वेणुवन येथे, तिसऱ्या व चौथ्या वर्षी पण ते तेथेच राहिले. पाचच्या वर्षी ते वैशाली येथील महावन कुटागारशाळेत राहिले. सहाव्या वर्षी ते मंकुल पर्वत येथे. सातवे तावंतीस देवलोक येथे , ८वे भर्गदेश येथील सुंसुमारगिरीच्या भेसकलावन येथे, ९वे कौशांबी, १०वे पारिलेय्यक जंगलात, ११वे नाला ब्राह्मणग्राम, १२वे वेरांजा येथे, १३वे चालिय पर्वतावर, १४वे जेतवनात, १५. कपिलवस्तु, १६वे आलवक यक्षाचे दमन करून आळवी येथे ,  १७ वे राजगृहात. १८ आणि १९वे चालिय पर्वतावर. २०वे राजगृहात वास्तव्य केले. अशा प्रकारे तथागत वीस वर्षे जिथे जिथे योग्य वाटेल तेथे वर्षावास व्यतीत केले. यापुढे त्यांनी स्थिर वर्षावासासाठी फक्त दोन निवासस्थाने केली.कोणती दोन ? जेतवन आणि पूर्वराम.* म्हणून, या अट्ठठकथेनुसार, बुद्धांच्या वर्षावासातील निवासस्थानाचा हा अस्सल अहवाल पुढीलप्रमाणे असेल:_

*वर्षावास*     *कोठे केला*

१            ऋषीपतन मृगदाय

२-४         राजगृह (वेणुवन)

५           वैशाली (महावनातील कुटगरशाळा) 

६           मंकुल पर्वत

७          तावंतीस देवलोक

८         सुंसुमारगिरी (भेसकलावन)

९         कौशांबी

१०      पारिलेय्यक वनखण्ड

११      नाला ब्राह्मणग्राम

१२      वेरांझा

१३      चालिय पर्वत

१४    श्रावस्ती (जेतवन)

१५     कपिलवस्तु

१६      आलवी

१७     राजगृह

१८-१९ चालिय पर्वत

२०     राजगृह

२१-२२ श्रावस्ती (जेतवन आणि पूर्वाराम)

       *_येथे हे उल्लेखनीय आहे की वैशालीजवळील वेलुव (किंवा बेलुव) गावात बुद्धांनी घालवलेल्या शेवटच्या वर्षावासाचा उल्लेख नाही._*

         _ही महत्त्वाची सुचना / माहिती 'मनोरथपुरणी' (तिकनिपात वण्णना) मध्येच दिली आहे. तो 'तथागत' बोधिप्राप्तीनंतर बहुधा वीस वर्षे देवमंदिरांत राहिला, जसे की कधी चापाल चैत्य, कधी सारन्दद चैत्य, कधी बहुपुत्र चैत्य, कधी सप्ताम्र चैत्य -_ 

_*"तथागतो हि पठमबोधीयं वीसति वस्सानि कदाची चापाले चेतिये, कदाची सारन्ददे, कदाची बहुपुत्ते, कदाची सत्तम्बे'ति एवं ये-मुय्येन देवकुलेसु येव विहासी' ति।.*_

*_मंगल होवो! कल्याण होवो! भले होवो!_*

*_!! ओम मणी पद्मे हूँ !!_*

🌼🌼🌼🌼🌼🌼🌼🌼🌼🌼🌼

*_मराठी अनुवाद :- महेश कांबळे_*

*_दिनांक :- १९/०७/२०२३_*

*_संदर्भ :- पाली साहित्य का इतिहास*_

*_लेखक :- डॉ भरतसिंह उपाध्याय_*

https://mikamblemahesh.blogspot.com/2023/07/blog-post_19.html

🌼🌼🌼🌼🌼🌼🌼🌼🌼🌼🌼