बौद्धधम्मातील देवांचे अस्तित्व

 🌷🌷🌷🌷🌷🌷🌷🌷🌷🌷🌷

*_बौद्धधम्मातील देवांचे अस्तित्व_*

🌷🌷🌷🌷🌷🌷🌷🌷🌷🌷🌷

                 _ईश्वर या अर्थाने देवी-देवतांच्या अस्तित्त्वाचे कोणतेच प्रमाण  नाही. त्याअर्थी मनुष्याच्या मनाची ती केवळ कल्पना आहे असे समजावे. बौद्ध वाङमयात संपूर्ण विश्वातील भिन्नभिन्न प्रकारच्या जीवांचे जे प्रकार सांगितले आहेत, ते पुढीलप्रमाणे :-_

*१)* _ब्रह्मा किंवा महान दैवी शक्ती (मैत्री, करुणा, मुदिता आणि उपेक्षा यांची मूर्ती)_

*२)* _देवता किंवा सामान्य दैवी शक्ती किंवा उत्तम माणूस_

*३)* _मानवजात_

*४)* _पशु_

*५)* _पाण्यातील जीव (जलचर)_

*६)* _आकाशातील जीव (पक्षी वगैरे)_

*७)* _कृमी, कीटक_

*८)* _प्रेत अथवा संतप्त प्राणी, संतप्त जीव_

*९)* _असुरक, अथवा अति शोकार्त दैवी प्राणी_

*१०)* _नैर्यिक अथवा नरक लोकांतील प्राणी (नरक म्हणजे या पृथ्वीवरील अति वाईट स्थिती.)_              

_*देवांचे प्रकार*_

            _देव तीन प्रकारचे आहेत,_

*१)*  _*"कामावचार"* म्हणजे अजूनही ज्यांचे मनोविकार सुटले नाहीत._

*२)* _*"रूपावचार"* म्हणजे उच्च स्थितीला प्राप्त; तथापी ज्यांचे रुप अजूनही कायम आहे._

*३)* _*"अरूपावचार"* जे सर्वात उच्चतम अशा पवित्र अवस्थेला पोहोचले असून भौतिक रूपाच्या विरहीत असतात, असे_

_*महामंगल-सुत्तांत* असे नमूद केले आहे की साऱ्या जेतवनाला प्रकाशित करीत एक *'देव'* भगवान बुद्धांसमोर उपस्थित झाला. हे कथन यथार्थच होते._

            _*महामंगल-सुत्तांत* ज्या देवाचा उल्लेख आहे, त्याला आपण *सत्पुरुष समजावे.* सध्याच्या काळीसुद्धा जेव्हा आपल्याला एखाद्या सद्गृहस्थाची प्रशंसा करावयाची असते, *'तेव्हा तो मनुष्य नाही, देव आहे',* असे आपण म्हणत असतो की नाही? *ब्रह्मदेव म्हणजे मैत्री, करुणा, मुदिता आणि उपेक्षा यांचे मूर्तिमंत प्रतिक.* भगवंतांना *विषादयोग नष्ट करून धम्मप्रसार करा, अशी विनंती करणारा ब्रह्मासहम्पती म्हणजेच ब्रह्मविहारपैकी एक मनोवृत्ती*_

*_तिट्ठचर निसिन्नो वा सयानो वा यावतस्स विगतमिद्धो ।_*

*_एतं सतिं अधिट्ठेय्य ब्रम्हमेतं विहारं इधमाहु ।।_*

    

  *मराठी अर्थ :-*         

            *_उभे असता, चालत असता, बसले असता किंवा अंथरुणावर पडल्यावर जोपर्यंत झोप येत नाही तोपर्यंत ही मैत्रीची भावना जागृत ठेवावी. कारण तिलाच ब्रह्मविहार असे म्हणतात._*

          *_ब्रह्मदेव म्हणजे मैत्री, करुणा, मुदिता किंवा उपेक्षा यांपैकी एखादी मनोवृत्ती होय. ज्या ब्रह्मदेवाला लोक पितामह म्हणतात, तो दुसरा कोणी नसून या चार मनोवृत्तींची साक्षात मूर्ती होय. तेव्हा आत्ता बुध्दांजवळ ब्रह्मदेव आला म्हणजे काय? तर या चार मनोवृत्ती त्यांच्या मनात विकास पावल्या. ब्रह्मदेवाची प्रार्थना त्यांनी ऐकली म्हणजे काय? तर त्यांच्या अंतःकरणात वास करणाऱ्या अमर्याद प्रेमाने, अगाध करुणेने, सज्जनांविषयी मुदितेने आणि जे कोणी त्यांचे ऐकणार नाहीत व अकारण शत्रू होतील अशांच्या उपेक्षेने त्यांना सद्धम्माचा प्रसार करावयास प्रवृत्त केले._*

🌷🌷🌷🌷🌷🌷🌷🌷🌷🌷🌷

*संदर्भ :*

*१) बौद्धधम्मावरील चार निबंध*

*२) Intelligent Man's Guide to Buddhism*

*३) Buddhist Catechism*

*४) बौद्धधम्म जिज्ञासा*

*संकलन : महेश कांबळे*

*२५/१०/२०२१*

https://mikamblemahesh.blogspot.com/?m=1

🌷🌷🌷🌷🌷🌷🌷🌷🌷🌷🌷