अंधश्रद्धा: प्रश्नचिन्ह आणि पूर्णविराम - प्रश्न २९

 *_प्रश्न २९- अंगात येणे व भुताने झपाटणे ह्या एकाच स्वरूपाच्या मनोविकृती वा ढोंगबाजी आहेत काय?_*

 

 *उत्तर*    अंगात येणे व भुताने झपाटणे हे मनाचे आजार आहेत, हे खरे आहे. माणसांना अनेक प्रकारच्या तणावांतून जावे लागते. परीक्षेची भीती, लैंगिक तणाव, सततचे आजारपण, मूल न होणे इत्यादी अंतर्मनातील ताण बाह्य मन नियंत्रित करते. हे नियंत्रण सुटले, की मनाचा तोल ढासळतो. त्यातून अंगात येणे अगर भुताने झपाटणे या विकृती उद्भवतात. मात्र दोन्हीत काही बाबतींत वेगळेपण आहे.

 *भुताने झपाटलेल्या व्यक्तीत ढोंगबाजी बहुधा नसतेच. त्याचा मानसिक तोल पूर्णपणे गेलेला असतो.* ते वेड लागणेच असते. भुताने झपाटणे हा मानसिक आजार आहे. झपाटण्याची क्रिया व्यक्तीच्या इच्छेविरुद्ध घडते. अंगांत येणे हा प्रासंगिक प्रकार आहे अंगात येऊन गेल्यावर ती व्यक्ती इतरांसारखीच वाटते. अंगात येणे यात तीन शक्यता आहेत.

१ . ती ढोंगबाजी असू शकत्ते. अंगात येण्याचे फायदे लक्षात आल्याने हे ढोंग केले जाते. मांत्रिक, देवॠषी, प्रश्नांची उत्तरे देणाऱ्या देव्या यांचे अंगात येणे हे ढोंग असते.

२. अंगात येण्याचा दुसरा प्रकार म्हणजे अंगात येण्याच्या काळापुरता कोणी देवाने, देवीने स्वत:चा ताबा घेतला आहे असे त्या व्यक्तीला वाटते. देव असा अंगात येतो, हा त्या व्यक्तीवर लहानपणापासून झालेला संस्कार असतो. व्यक्तीची मानसिक ताणतणावाची अवस्था व हा संस्कार यांमधून काही काळ अंगात येते. याचा व्यक्तीला उपयोग होऊन तिचे मानसिक ताण कमी होतात. समाजात काही मान्यता मिळण्याची शक्यता असते. या व्यक्तीना अशा मान्यतेची फार गरज असते.

३. अंगात येण्याचा तिसरा प्रकार म्हणजे विशिष्ट वेळी असे अंगात येणे; हे सामाजिक, सांस्कृतिक दृष्ट्या मान्यताप्राप्त वर्तन असते. ते देवाच्या पूजेसारखेच चांगले मानले जाते. नवरात्रीला देवीसमोर अंगात येणाऱ्या काही स्त्रियांच्या बाबतीत तरी ढोंगबाजी वा मनोविकृतीच्या ऐवजी हे कारण असू शकते.

अंगात आलेल्या व्यक्तीच्या खालील प्रकारच्या अवस्था दिसून येतात.

१. वास्तवतेपासून पूर्ण दूर गेलेली व्यक्ती. अशा व्यक्तीच्या शारीरिक संवेदना पूर्ण बधिर झालेल्या असतात; संपूर्ण चेहऱ्यावरचा भाव आणि आवाज बदललेला असतो. अशा माणसाला  लवकर भानावर आणता येत नाही.

२. व्यक्ती अर्धवट शुद्धीत असते. संवेदना काही प्रमाणात बधिर असतात. आवाजात बदल नसतो.

३. व्यक्ती पूर्ण शुद्धीवर असते. चेहऱ्यावरील भावात अगर आवाजात बदल नसतो. थोड्या प्रयत्नात ती भानावर येते. अंगात येणारी ढोंगी माणसे, देवर्षी व अंगात येणाऱ्या अन्य स्त्रिया या सर्वांच्या मध्ये याच स्वरूपाच्या अवस्था दिसत असल्याने मांत्रिकांच्या ढोंगीपणाला लोक फसतात. प्रत्यक्षात या अवस्था संमोहनातील वेगवेगळ्या अवस्थांच्या सारख्याच आहेत.

 

*डॉ. नरेंद्र दाभोलकर व प्रा. प. रा. आर्डे*

*यांनी लिहिलेल्या 'अंधश्रद्धा: प्रश्नचिन्ह आणि पूर्णविराम' या पुस्तकातून साभार*

https://mikamblemahesh.blogspot.com/