प्रसंगावधान

➖➖➖➖➖➖➖➖➖➖➖ *_प्रसंगावधान_* *_(सुंसुमार जातककथा)_* ➖➖➖➖➖➖➖➖➖➖➖ _बोधिसत्त्व एकदां वानरयोनींत जन्मून गंगेच्या कांठीं एका अरण्यांत रहात होता. गंगेंत एक मोठा मगर रहात असे. त्याची बायको बोधिसत्त्वाला पाहून आपल्या नवर्‍याला म्हणाली, ''स्वामी हा मोठा वानर येथें रहात असतो. यांचें शरीर इतकें सुंदर दिसतें तर त्याचें हृदय किती गोड असेल ? मला तुम्ही त्याचें हृदय आणून द्या. हाच मला डोहाळा झाला आहे.''_ _मगर म्हणाला, ''भद्रे, आपण जलचर प्राणी आणि वानर पडला स्थलचर; या झाडावरून त्या झाडावर उड्या मारणारा. तेव्हां त्याचें हृदयमांस आम्हांस कसें मिळेल ? तुझा हा डोहाळा तूं सोडून दे, आणि दुसर्‍या कोणत्या तरी पदार्थावर रुचि ठेव.''_ _मगरीण म्हणाली, ''हें कांहीं चालावयाचें नाहीं. जर मला या वानराचें हृदय मिळालें नाहीं तर मी जीव देईन.''_ _निकरावर गोष्ट आली असें पाहून मगर म्हणाला, ''जरा दम धर, थोडा प्रयत्‍न करून पाहतों. युक्तिप्रयुक्तीनें जर त्याला पकडतां आलें तर त्याचें हृदय तुला मिळेल.''_ _याप्रमाणें बायकोचें समाधान करून बोधिसत्त्व पाणी पिण्यास गंगेवर आला असतां त्याजजवळ येऊन मगर त्याला म्हणाला, ''बा वानरश्रेष्ठा, तूं या फलरहित अरण्यांत कां वास करून आहेस ? गंगेच्या पलीकडे आंबे, फणस, निंबें वगैरे फळें इतकीं विपुल आहेत कीं, तुला तेथें श्रमावांचून मोठ्या चैनीनें रहातां येईल.''_ _बोधिसत्त्व म्हणाला, ''पण मगर महाराज तिकडे जावें कसें ? गंगा पडली विस्तीर्ण आणि खोल, आणि माझ्यासारख्या स्थलचर प्राण्याला ती तरून जातां येणें शक्य नाहीं.''_ _मगर म्हणाला, ''वा ! माझ्यासारखा बळकट जलचर प्राणी तुमचा मित्र असतां तुम्ही हताश कां होता ? माझ्या पाठीवर बसा म्हणजे मी तुम्हाला परतीरीं नेऊन पोंचवतों.''_ _त्याच्या वचनावर विश्वास ठेऊन बोधिसत्त्व त्याच्या पाठीवर बसला. कांहीं अंतरावर गेल्यावर मगर त्याला पाण्यांत बुडवूं लागला. हें काय आहे असा बोधिसत्त्वानें प्रश्न केल्यावर तो म्हणाला, ''रे मूर्खा, मीं केवळ परोपकारासाठीं माझ्या पाठीवर तुला वाहून नेत नाहीं. माझ्या पत्नीला तुझें हृदयमांस खाण्याचें डोहाळे झाले असल्यामुळें तुला मी माझ्या बिळांत नेत आहें.''_ _आतां प्रसंगावधानावांचून दुसरी गती नाहीं असें जाणून बोधिसत्त्व मगराला म्हणाला, ''रे मित्रा, तूं ही गोष्ट मला सांगितलीस हें फार चांगलें झालें नाहींतर माझा नाश होऊन तूं मात्र फसला असतास ! शिवाय तुझ्यावर विश्वासघाताचा आरोप आला असता तो निराळाच ! आमच्या पोटांत हृदय असतें, तर या झाडावरून त्या झाडावर उड्या मारीत असतांना तें छिन्नविच्छिन्न होऊन गेलें असतें. वानराच्या पोटांत हृदय असतें ही गोष्ट तुला खरी तरी वाटली कशी ?''_ _मगर म्हणाला, ''मग तुमचें हृदय तुम्ही कोठें ठेवीत असतां ?'' बोधिसत्त्वानें फळभारानें नष्ट झालेल्या एका औदुंबर वृक्षाकडे बोट दाखवून म्हणाला, ''ती पहा या अरण्यांत असलेल्या वानरांचीं हृदयें त्या झाडांवर लोंबकळत आहेत.'' औदुंबराची परिपक्व फळें पाहून मगराला वानराचें बोलणें खरें वाटलें, आणि तो म्हणाला, ''जर मी तुला काठावर नेलें तर यांतील एखादें हृदय मला देशील काय !''_ _बोधिसत्त्व म्हणला, ''यांत काय संशय ? तुला वानराचें हृदय पाहिजे आहे हें मला आगाऊ समजलें असलें तर येथपर्यंत मला आणण्याची तसदीच तुला पडली नसती ! एक सोडून दहा हृदयें तुला तेव्हां देऊन टाकलीं असतीं ! आम्हाला त्याचा कांहीं उपयोग होत नसतो. उगाच शोभेंसाठीं आम्हीं तें ठेवीत असतों एवढेंच काय तें !''_ _मगरानें त्याला तीरावर नेऊन सोडल्यावर तो त्या औदुंबराच्या झाडावर चढून बसला आणि म्हणाला, ''अरे मूर्ख मगरा प्राण्यांची हृदयें झाडावर लोंबतात यावर तूं विश्वाश ठेवलास? तुझ्या देहाच्या प्रमाणानें डोक्यांत मेंदू नसल्यामुळें तुला सहज फसवतां आलें. आतां हीं औदुंबराची फळें घेऊन येथून चालता हो आणि पुनः गंगेच्या पलीकडील चांगल्या फळांच्या गोष्टी मला सांगू नकोस, मला माझा औदुंबरच श्रेष्ठ आहे. असें समज.''_ _जुगारांत हजार कार्षापण घालवल्यासारखें दुःख होऊन मगर आंसवें गाळीत अधोमुखानें तेथून निघून गेला !_ ➖➖➖➖➖➖➖➖➖➖➖ *संदर्भ : - जातक कथा संग्रह* *संकलन :- महेश कांबळे* *३१/१२/२०२०* https://mikamblemahesh.blogspot.com/?m=1 ➖➖➖➖➖➖➖➖➖➖➖