बाह्य वेषभूषेमुळे श्रमण नाही

 ✨🌹🙏✨🌹🙏✨🌹🙏✨🌹

*_बाह्य वेषभूषेमुळे श्रमण नाही_*

https://mikamblemahesh.blogspot.com/2024/12/blog-post_0.html

✨🌹🙏✨🌹🙏✨🌹🙏✨🌹

_एकदा भगवान श्रावस्तीच्या पूर्वारामात विहार करीत होते. तेथे महाराज प्रसेनजितही आले. थोड्या वेळानंतर काही जटा-धारी, भस्म-विभूती फासलेले व नग्न साधू-संन्याशी विभिन्न प्रकारच्या वेषभूषेत त्यांच्या समोरून गेले. महाराज प्रसेनजितने उठून त्यांना अभिवादन केले आणि आपला परिचय दिला. आशिर्वाद देऊन ते आपल्या रस्त्याने निघून गेले. त्यानंतर प्रसेनजितने भगवानांना म्हटले -_

_"भगवान! जे लोकात अरहंत आहेत अथवा अरहंत मार्गावर आरूढ आहेत, हे साधूही त्यापैकीच आहेत. भगवानांनी त्यांची दशा पाहून म्हटले -_

_"नाही महाराज! केवळ वेष बदलण्यामुळे कोणी व्यक्ती अरहंत अथवा अरहंत मार्गावर आरूढ होत नाही. त्यासाठी त्याला सम्यक प्रकारे प्रयत्न करावे लागतात. कोणाला सम्यक मार्ग मिळाल्यानंतरही तो योग्यप्रकारे त्या मार्गावर चालत आहे की नाही, हे जाणण्यासाठी एखाद्या समजदार व्यक्तीला दिर्घकाळापर्यंत त्याच्या संपर्कात राहणे आवश्यक आहे. थोड्या वेळात त्याच्या वागणूकीबाबत योग्य माहिती मिळू शकत नाही. महाराज ! कोणाच्या व्यवहारानेच त्याच्या इमानदारी अथवा बेइमानीची माहिती होऊ शकते. ते ही दिर्घकाळापर्यंत त्याच्या दैनिक क्रियांवर लक्ष ठेवल्यावरच._

_"कोणी प्रज्ञावान पुरुषच त्याच्या व्यवहारांवर योग्य प्रकारे लक्ष ठेऊ शकतो, सगळेच नाहीत. विपत्ती आल्यावरच मनुष्याच्या मनाच्या स्थिरतेची माहिती होते. ह्याचप्रकारे दीर्घकाळापर्यंत चर्चा केल्यावरच त्याच्या प्रज्ञेची माहिती होते."_

_ह्या व्याख्येमुळे महाराज प्रसेनजित खूप प्रभावित झाले आणि साश्चर्य क्षमायाचना करीत त्यांनी स्वतःच सत्य प्रकट करीत म्हटले-_

_"भगवान ! हे सर्व माझे गुप्तचर आहेत आणि वेष बदलून आंतरिक व शेजारी राज्यांच्या गतिविधीचा भेद घेतात आणि मला सूचित करीत राहातात. त्यानुसार विचार करून मी आवश्यक कार्यवाही करतो. भंते भगवान! आता हे लोक भस्म-विभूती धूवून, स्नान करून, विलेपन लावून, स्वच्छ कपडे घालून पाच कामगुणांचा भोग घेतील."_

_ह्यावर भगवानांनी समजाविले -_

_"केवळ वरील वेषभूषेमुळे मनुष्याला जाणू शकत नाही. केवळ बाहेरील वेष पाहून कोणावर विश्वासस करू नये. मोठे संयमित व आकर्षक कार्य करीतही दुष्टजन विचरण करीत असतात. माती वा लोखंडावर सोन्याचे पानी चढविलेले नकली कुंडल सुद्धा आकर्षक दिसते. असेच चमकदार वेष बनवून विचरण करणारे आतून घाणेरडे आणि बाहेरून चमकदार दिसून येतात. त्यामुळे जाणल्याविना, समजल्याविना एखाद्या बाह्य दिखाव्याच्या आधारावर कधीही विश्वास करू नका. त्यांच्या आचरणाला जाणून समजूनच विश्वास केला पाहिजे."_

*_योग्य श्रमण_*

_एकदा भगवान अंग देश (ओरिसा) च्या अश्वपूर गावात विहार करीत होते. तेथे भगवानांनी भिक्षूना संबोधित करीत म्हटल -_

_*"भिक्षुंनो! 'श्रमण' 'श्रमण' म्हणून लोक एखाद्याला बोलावतात आणि विचारल्यावर ही तो स्वतःला 'श्रमण' म्हणतो. अशी संज्ञा आणि असा दावा करणाऱ्या लोकांना श्रमणतेचा जो मार्ग आहे त्याला सिद्ध करावे लागते की तो खऱ्या अर्थाने त्या मार्गावर आरूढ आहे. त्यासाठीच लोक त्यांना चीवर, भिक्षा, निवास, औषध व अन्य उपयोगी वस्तूंचे दान देतात. त्यांचे दिलेले दान तेव्हाच सफल होते जेव्हा 'श्रमण' ची प्रव्रज्या निर्मल, सदाचरणयुक्त आणि लोकांच्या कल्याणात सहायक होते.*_

_*"भिक्षुंनो!  कोणी श्रमण-मार्गावर कसा आरूढ होऊ शकत नाही? ज्या भिक्षुचा जेव्हापर्यंत लोभ नष्ट होत नाही, असेच क्रोधीचा क्रोध, वैऱ्याचे वैर, निष्ट्राची निष्ठुरता, ईर्ष्याळूची ईर्ष्या. कंजूसाची कंजूसी, धूर्ताची धूर्तता, पापीची पापेच्छा, मिथ्यादृष्टी वाल्याची मिथ्यादृष्टी इत्यादी नष्ट होत नाहीत तेव्हापर्यंत तो योग्य भिक्षु होऊ शकत नाही. हे सर्व त्याच्यासाठी श्रमणाचे मळ आहेत, मार्गाच्या बाधा आहेत, अपायगतीकडे नेणारे आहेत. अशा भिक्षंच्या प्रव्रज्येला मी दुधारी अवजारांची प्रतिमा देतो, ज्याला कोणी चीवरात लपवून ठेवेल तर ते चीवरालाच कापेल. ह्या मळांनीयुक्त कोणी व्यक्ती जरी चीवरधारी असो, वस्त्ररहित (नग्न) असो, अंगाचा चिखल फासलेला असो. भस्म लावलेला असो, पाण्यात रहाणारा असो, झाडाखाली राहणारा असो, झाडाची साल घालनारा असो, खुल्या मैदानात राहणारा असो, नेहमी उभा राहणारा असो, मध्ये-मध्ये निराहार राहून भोजन करणारा असो, वेद-पाठी असो, मंत्रांचे अध्ययन करणारा असो- त्यापैकी कोणालाही मी श्रमण म्हणत नाही.*_

_*योग्य श्रमण तेव्हाच होईल जेव्हा वरील चित्ताच्या मळांचा त्याग करेल. ह्या चित्ताच्या मळांना दूर करण्यासाठी निरंतर चित्त-शुद्धीच्या मार्गाचा अभ्यास करीत असेल आणि विकारांपासून मुक्त होऊन योग्य श्रमणाचे जीवन जगू लागेल.*_

*_भिक्षूंनो ! कोणी श्रमण योग्य मार्गावर कसा आरूढ होतो ?_*

_*ज्या भिक्षुंची मिथ्यादृष्टी नष्ट होते, जो क्रोध, लोभ, वैर इत्यादी सर्व चित्ताच्या मळांपासून मुक्त होती, तोच योग्य मार्गावर आरूढ मानला जातो. तेव्हाच तो स्वतःला विशुद्ध, विमुक्त झालेला म्हणू शकतो. ह्या प्रकारच्या चित्ताच्या मळांपासून विमुक्त झालेल्या भिक्षूच्या मनात प्रसन्नता उत्पन्न होते. प्रसन्न चित्तामुळे प्रीती उत्पन्न होते. प्रीतियुक्त पुरुषाची काया स्थिर होते. तो स्थिर शरीर सुखाचा अनुभव करतो. ह्या प्रकारे सुखी चित्त समाहित (एकाग्र) होते. तो मैत्रीयुक्त चित्ताने एका दिशेला भारून टाकून विहरतो. त्यानंतर दुसरी दिशा, तीसरी दिशा, चौथी दिशा, वरची व खालची दिशा म्हणजे सर्व दिशांना मैत्रीचित्ताने भारून टाकून, सर्व प्राण्यांच्या प्रती द्वेषरहित होऊन अपरिमित मैत्री, करुणा, मुदिता व उपेक्षायुक्त चित्ताने विहार करतो. सर्वांना सुख पोहोचवितो, सर्वांच्या कल्याणात सहायक होतो. ह्या प्रकारे त्याचे श्रमण म्हणविले जाणे सार्थक झाले असे मानले जाते.*_

_*जसे भिक्षूंनो ! एखादा स्वच्छ, शीतल, मधुर जलयुक्त सुंदर घाट असणारा तलाव असेल आणि पूर्व दिशेच्या कडक उन्हामुळे संतप्त, तृषित कोणी पुरुष येऊन त्या तलावात उतरून आपली तहान दूर करती, उन्हाच्या तापाला दूर करतो. ह्याचप्रकारे पश्चिम दिशेने येऊन, उत्तर दिशेने व दक्षिण दिशेने येऊन आपली तहान भागवितात, उन्हाचा ताप दूर करतात. असेच भिक्षूंनो ! कोणी क्षत्रिय-कुळातून बेघर होऊन प्रव्रजित होतो. व तो तथागतांच्या उपदेशित धर्माला प्राप्त करून मैत्री, करुणा, मुदिता, उपेक्षाची भावना करून आध्यात्मिक शांती प्राप्त करतो. ती आध्यात्मिक शांती प्राप्त श्रमण योग्य मार्गावर आरूढ आहे. ह्याच प्रकारे ब्राम्हण-कुळातून, वैश्य-कुळातून अथवा शुद्र-कुळातून बेघर होऊन, प्रव्रजित होतात आणि तथागतांच्या उपदेशानुसार चालून म्हणजे विपश्यना भावनेचा अभ्यास करून मैत्री, करुणा, मुदिता उपेक्षाची भावना करतात, तर खऱ्या श्रमणत्वाचे भागीदार बनतात. ते सर्व आस्त्रवांपासून, चित्ताच्या मळांपासून रहित होऊन चित्त-विमुक्ती, प्रज्ञा-विमुक्तीला ह्याच जीवनात स्वतः जाणून, साक्षात करून विहार करतात.*_

_*वस्तुतः आस्त्रवांच्या क्षयानेच योग्य श्रमण होतो. मग तो कोणत्याही कुळातून आलेला असो. जात त्याचा मार्गात बाधक होऊ शकत नाही.*_

_या साधकांनो! आम्हीही धर्ममार्गावर पाऊल-पाऊल चालत सर्व प्रकारच्या चित्ताच्या मळांपासून मुक्त होऊन आपले मंगल साधू, आपले कल्याण साधू !_

✨🌹🙏✨🌹🙏✨🌹🙏✨🌹

*_लेखक :- कल्याणमित्र सत्यनारायण गोयन्का_*

*_संकलन :- महेश कांबळे_*

*_दिनांक :-_* २८/१२/२०२४

✨🌹🙏✨🌹🙏✨🌹🙏✨🌹