विभक्ती :- वाक्य शब्दांपासून बनलेले असते परंतु नुसते शब्द एकापुढे एक ठेवल्याने वाक्याचा बोध होत नाही.वाक्याचा बोध व्हावा व शब्दाचा संबंध जुळावा म्हणून शब्दाच्या रुपात प्रत्ययाद्वारे बदल करावा लागतो. हा बदल एकूण सात प्रकारे करता येतो किंवा एकच शब्द सात भागांमध्ये विभाजित करता येतो यालाच विभक्ति म्हणतात.
प्रत्यय : नामाचे किंवा सर्वनामाचे, विशेषणाचे रूपे तयार करताना त्यांना शेवटी जी अक्षरे जोडली जातात त्यांना प्रत्यय म्हणतात.
पालीभाषेत एकूण सात विभक्ती आहेत ते पुढीलप्रमाणे
१) कर्ता : स्वतः क्रिया करणारा व्यक्ति किंवा वस्तूला कर्ता म्हणतात.
२) कम्म : ज्या वस्तू किंवा व्यक्तीवर क्रिया केली जाते तिला कम्म म्हणतात.
३) करण : ज्या वस्तूच्या किंवा व्यक्तीच्या मार्फत किंवा त्याच्या सहाय्याने क्रिया केली जाते
त्या शब्दाला करण म्हणतात.
४) सम्पदान : ज्या वस्तू किंवा व्यक्तीसाठी किंवा व्यक्ती करीता क्रिया केली जाते तेव्हा त्या शब्दाला सम्पदान म्हणतात
५) अपदान: जेव्हा एका वस्तूपासून एखादी वस्तू दूर जात असेल किंवा एका व्यक्तीपासून एखादी व्यक्ती दूर जात असेल म्हणजेच दोघांमधे विरह होत असेल तर ज्या व्यक्ती किंवा वस्तुपासून विरह होतो त्या शब्दाला अपदान म्हणतात
६) सम्बध : जेव्हा व्यक्ती व्यक्ती मध्ये किंवा वस्तू वस्तू मध्ये नातेसंबंध,मालकी हक्क दर्शवयाचा असेल तेव्हा त्या शब्दाला सम्बध म्हणतात.
७)अधिकरण : वस्तु किंवा व्यक्तींची जागा दर्शवायची असेल तेव्हा त्या शब्दाला अधिकरण म्हणतात.
--------------------------------------------------
१) पठमा विभक्ति :- कर्ता - जो क्रिया करतो
२) दुतीया विभक्ति :- कम्म - ज्याचावर क्रिया केली जाते (स,ला,ना)
३) ततिया विभक्ति :- करण - ज्याद्वारे क्रिया केली जाते (च्याद्वारे,च्या मार्फत )
४) चतुत्थी विभक्ति :- सम्पदान - च्यासाठी क्रिया केली जाते (च्यासाठी,च्याकरिता)
५) पञ्चमी विभक्ति :- अपदान - विरह होणे,च्यापासून दूर जाणे (च्यापासून)
६) छट्ठी विभक्ति :- सम्बध - एकमेकांमधील संबध सांगणे (चा,ची,चे)
७) सत्तमी विभक्ति :- अधिकरण निश्चित स्थान सांगणे (च्यावर, च्याखाली, च्याआत, च्याबाहेर)
No comments:
Post a Comment