महाबोधी विहार आणि आर्किटेक्ट जे. डी. बेगलर

 *महाबोधी विहार आणि आर्किटेक्ट जे. डी. बेगलर* J.D.Beglar: Architect in Bodh Gaya's revival.

बोधगया येथील महाबोधी विहारात १४ व्या शतकात सारिपुत्त नावाचे एक बौद्ध भिक्षू होते. परंतु ते नेपाळ येथे निघून गेल्यानंतर पुढे चारशे वर्षे बोधगयाचे नाव भारतीय नोंदीतून गडप झाले. सन १८११ मध्ये फ्रान्सिस हे ब्रिटिश अधिकारी तेथे आले असता महाबोधी विहाराची झालेली पडझड त्यांनी बघितली. त्यानंतर ७० वर्षांनी म्हणजे सन १८८० मध्ये बंगाल प्रांताचे गव्हर्नर लेफ्टनंट सर ॲशले एडन यांनी जे.डी. बेगलर यांची बोधगया येथील विहाराच्या दुरुस्ती आणि पुनर्निर्माण कामासाठी नेमणूक केली. त्यांनी अलेक्झांडर कनिंगहम व मित्रा यांच्या सल्ल्याने महाबोधी विहाराचे दुरुस्तीचे काम नेटाने पार पाडले. म्हणून आज आपण जे महाबोधी विहाराचे दर्शन घेत आहोत त्याच्या पुनर्निर्माण कार्याचे श्रेय जे. डी.बेगलर यांच्याकडे जाते.

जे.डी. बेगलर यांनी काळजीपूर्वक उत्खनन करून सम्राट अशोककालीन मूळ विहाराचे आधारस्तंभ व कुंपण शोधून काढले. सर्वात विलक्षण म्हणजे सम्राट अशोक यांनी बोधीवृक्षाच्या पायथ्याशी ठेवलेले वज्रासन देखील त्यांना सापडले. आज वज्रासनाचा बराचसा भाग सुशोभीत आवरणाखाली झाकला गेला आहे. जुन्या आकाराच्या विटा परत घडवून त्यांनी प्रवेशद्वार आणि विहाराची दुरुस्त केली. तसेच बेगलर यांनी महाबोधी विहाराच्या आजूबाजूस उद्यान उभारले व परिसर सुशोभित केला. अलेक्झांडर कनिंगहम यांना अगोदर तेथे बुद्धांची काळया पाषाणाची क्षतिग्रस्त मूर्ती सापडली होती. ती आज तेथील संग्रहालयात आहे. तसेच त्यांनी तेथे बोधीवृक्षाची फांदी रुजविली. आज त्याचा डेरेदार वृक्ष झालेला आहे. 

सदर दुरुस्ती कामाचे फोटो जोसेफ डेव्हिड बेगलर यांनी त्यावेळी काढले.  सुदैवाने १४२ वर्षानंतर आज ते आपण  पहात आहोत हे मोठे भाग्याचे आहे. या महाबोधी विहाराच्या प्रवेशद्वाराच्या आतल्या बाजूस वरती एक कोनशीला बसविली आहे. त्यामध्ये लिहिले आहे की, " This ancient temple of Mahabodhi, erected on the holy spot where Prince Sakya Sinha became the Buddha, was repaired by the British government under Sir Ashley Eden, Lieutenant-Governor of Bengal, Archaeological advisor to the government, Major General A Cunningham, Architect Joseph David Beglar 1880 " भारताची मूळ संस्कृती शोधण्यात अलेक्झांडर कनिंगहम आणि जोसेफ डेव्हिड बेगलर वाटा निश्चितच मोलाचा आहे. 

--- संजय सावंत

🔷🔶🔷🔶🔷🔶🔷🔶