कोणत्याही प्रकारच्या शिक्षणाने मूर्ख शहाणा होऊ शकत नाही

 ➖➖➖➖➖➖➖➖➖➖➖

*_कोणत्याही प्रकारच्या शिक्षणाने मूर्ख शहाणा होऊ शकत नाही_*

                     *_(नंगलिस जातककथा)_*

➖➖➖➖➖➖➖➖➖➖➖

            _एकदा बोधिसत्त्व ब्राह्मण कुळांत जन्मला होता. वयांत आल्यावर तक्षशिला शहरात जाऊन त्याने सर्व शास्त्रांचे अध्ययन करून पुनः वाराणसी शहरात जाऊन आपल्या सद्गुणांनी उत्तम शिक्षक म्हणून आपली ख्याती करून घेतली. त्याच्याजवळ पुष्कळ विद्यार्थी राहत असत. त्यात एक विद्यार्थी आपल्या गुरूच्या सेवेत तत्पर असे; परंतु जडत्वामुळे शास्त्राध्ययनांत त्याचे पाऊल पुढे पडत नसे. एके दिवशी गुरूने जेवल्यानंतर त्याला आपली पाठ दाबण्यास सांगितले. ते काम झाल्यावर जाण्यास निघाला असता बोधिसत्त्व त्याला म्हणाला, "बाळा, या खाटेचे पाय वरखाली झाल्याने ती डलमळते. तेव्हा एका पायाला काही तरी टेका देऊन मग जा." शिष्याला दुसरा काही टेका भेटला नसल्याने खाटेच्या पायाला मांडीचा टेका देऊन त्याने सारी रात्र तिथेच काढली. सकाळी जेव्हा ही गोष्ट बोधिसत्त्वाला समजली तेव्हा त्याच्या मनाला ती फार लागली. "हा माझा विद्यार्थी माझ्यावर फार प्रेम करतो, माझ्याकडून ह्याचे काहीच हित होत नाही. बाकीचे विद्यार्थी पुढे पुढे जात असून याला अगदी सुरुवातीचे पाठ देखील येत नाहीत. याला शिकविण्याला काहीतरी मार्ग सापडेल काय?" अशा विचारात बोधिसत्त्व निमग्न होऊन गेला. आणि त्याने मोठ्या प्रयासाने एक युक्ती शोधून काढली._

           _दुसऱ्या दिवशी दुपारी तो विद्यार्थी जंगलात गेला असता त्याला एक साप दिसला. घरी आल्यावर त्याने सर्व माहिती आपल्या गुरुस सांगितली. तेव्हा आचार्य म्हणाले, "तो साप कसा होता? एखादी उपमा देऊन त्याचे वर्णन कर." शिष्य म्हणाला, "तो नांगराच्या इसाडासारखा होता." आचार्याला शिष्याने केलेल्या उपमेने फार आनंद झाला. साप नांगराच्या इसाडासारखा असावयाचा तेव्हा शिष्याची अवलोकनशक्ती हळूहळू वृद्धिंगत होत जाईल अशी गुरूला बळकट आशा वाटू लागली._

            _काही दिवसांनी शिष्याला जंगलात फिरत असता एक हत्ती दिसला. त्याने ताबडतोब गुरूला ही गोष्ट सांगितली. तेव्हा गुरूने हत्ती कसा असतो असा प्रश्न केला. शिष्याने रोकडा जबाब दिला की, नांगराच्या इसाडासारखा. बोधिसत्त्वाला वाटले की, हत्तीची सोंड नांगराच्या इसाडासारखी असते; परंतु मंदबुद्धीमूळे याने सर्वच हत्ती नांगराच्या इसाडासारखा असतो अशी उपमा केली असावी. विचार करिता करिता हा सुधारल्याशिवाय राहणार नाही._

           _शिष्याने आपल्या मित्राबरोबर दुसऱ्या दिवशी एक उंस खाल्ला व घरी जाऊन ही गोष्ट आपल्या गुरूला सांगितली. बोधिसत्त्वाने उंस कसा असतो असा प्रश्न केल्यावर शिष्याने नांगराच्या इसाडासारखा असतो, असा आपला ठरीव जबाब दिला. उंसाचे आणि नांगराच्या इसाडाचे थोडेसे साम्य आहे असे जाणून बोधिसत्त्व काहीं न बोलता उगाच राहिला._

           _एके दिवशी त्या शिष्याला आणि त्याच्या कांहीं सहाय्याला एका घरी आमंत्रण होते. त्या गृहस्थाने त्याला दूध, दही वगैरे पदार्थ यथेच्छ खाऊ घातले. शिष्याने ती गोष्ट घरी येऊन आपल्या गुरूला सगळे सांगितले, आचार्याने नेहमीचा प्रश्न विचारला असता शिष्याने त्याचे ठरलेले उत्तर दिले नांगराच्या इसाडासारखे, तेव्हा बोधिसत्त्वाची त्याच्या शिक्षणाबद्दल पूर्ण निराशा झाली. तो म्हणाला, "आजपर्यंत मला याची बुद्धी वृद्धिंगत होईल अशी थोडीबहुत आशा वाटत होती पण या मूर्खाला दही, दूध आणि नांगराचे इसाड यांची सांगड घालण्याला मुळीच दिक्कत वाटत नाही! जणू काय नांगराच्या इसाडाची उपमा याने कायमचीच बनवून ठेवली आहे!"_

➖➖➖➖➖➖➖➖➖➖➖

*संदर्भ : - जातक कथा संग्रह*

*संकलन :- महेश कांबळे*

*२५/११/२०२०*

https://mikamblemahesh.blogspot.com/?m=1