बोधिपक्षीय धर्म

 🌷🌷🌷🌷🌷🌷🌷🌷🌷🌷🌷

                     *_बोधिपक्षीयधर्म_*

            

                _त्यावेळी भगवंतांच्या महापरिनिर्वाणाच्या तीन महिने पूर्वी भगवान कुटागार शाळेमध्ये निवास करीत होते. त्यांनी वैशालीच्या जवळपास जेवढे भिक्खु विहार करीत होते, त्या सर्वांना एकत्रित करविले. *त्यांना आपली शेवटची अनुशासनपर देशना दिली.* भगवंतांनी भिक्खुंना संबोधित करून म्हटले *"भिक्खूनो, मी बोधिपक्षीय धम्माचा जो उपदेश दिलेला आहे तो चांगल्याप्रकारे शिकून ग्रहण करा, तशी भावना करा, चिंतन - मनन करून विकसित करा, जेणेकरून हे श्रेष्ठ जीवन मंगलमय होईल आणि ह्याने अनेकांचे कल्याण होऊन अनेकांना सुखाचा लाभ होईल."*_

         त्याचे सविस्तर विवरण करताना भगवंतांनी म्हटले -

*_"भिक्खुंनो, मी चार स्मृती उपस्थांनाचा उपदेश दिला आहे, चार सम्यक - प्रयासांचा उपदेश दिला आहे, चार ऋद्धिपादांचा, पाच इंद्रियांचा उपदेश दिला आहे, पाच बलांचा उपदेश दिला आहे, सात बोध्यांगाचा उपदेश दिला आहे आणि आर्य अष्टांगिक मार्गाचा उपदेश दिला आहे."_*

          _"भिक्खुंनो, संस्कार अनित्य आहेत, तुम्ही अप्रमादी राहून आपल्या उद्देश प्राप्तिकरिता सतत प्रयत्नशील राहा. थोड्याच दिवसात तथागतांचे परिनिर्वाण होईल. आजपासून तीन महिन्यानंतरच तथागत परिनिवृत्त होतील."_

_*हे सर्व धम्म एकूण सदतीस आहेत म्हणून ह्यांना 'सदतीस बोधिपक्षीय' धम्म म्हणतात.*_

● *चार स्मृती उपस्थान*

*१)* कायानुपश्यना

*२)* वेदनानुपश्यना

*३)* चित्तानुपश्यना

*४)* धर्मानुपश्यना

● *सम्यक प्रयास चार आहेत*

*१)* अकुशल धर्माची उत्पत्ती न व्हावी म्हणून प्रयत्न करणे

*२)* उत्पन्न झालेल्या अकुशलांचा नाश करण्याकरिता प्रयत्न करणे

*३)* उत्पन्न न झालेल्या कुशल धम्माची प्राप्ती करण्याकरिता प्रयत्न करणे

*४)* उत्पन्न झालेल्या कुशल धम्माची जोपासना करण्याकरिता प्रयत्न करणे

● *चार ऋद्धिपाद*

*१)* छंद

*२)* चित्त

*३)* वीर्य

*४)* विमर्श

● *पाच इंद्रिये*

*१)* चक्षु

*२)* श्रवणेन्द्रिय

*३)* नासिका

*४)* जिव्हा

*५)* त्वचा

            _यांशिवाय येथे श्रद्धा, वीर्य, स्मृती, समाधी, प्रज्ञा हेही अभिप्रेत आहेत. त्यांनादेखील 'इंद्रिये' च म्हणतात._

● *पाच बल*

*१)* श्रद्धा बल

*२)* वीर्य बल

*३)* स्मृती बल

*४)* समाधी बल

*५)* प्रज्ञा बल

● *सात बोध्यंग*

                _सात बोध्यांगात स्मृती, वीर्य आणि समाधीचा समावेश केला जातो._ आणि बाकीचे चार आहेत -

*१)* धर्म

*२)* विनय

*३)* प्रीतीप्रश्रंधि

*४)* उपेक्षा

● *आर्य अष्टांगिक मार्ग*

*१)* सम्यक दृष्टी

*२)* सम्यक संकल्प

*३)* सम्यक वाचा

*४)* सम्यक कर्मान्त

*५)* सम्यक आजिविका

*६)* सम्यक व्यायाम

*७)* सम्यक स्मृती

*८)* सम्यक समाधि

             _अशारितीने जर ह्या सदतीस बोधी पक्षीय धम्माची एकूण मोजदाद केली तर त्यांची वास्तविक संख्या सदतीस न होता एकूण पंचवीस होते. ह्या बोधिपक्षीय धम्मांद्वारे बौद्ध धम्माचा सारांश विशद केलेला आहे. नाहीतर भगवंतांनी अथवा संगितिकारांनी ह्यांना इतके महत्व दिले नसते._

*संकल्प :-*

*१)* बौद्धधर्म - एक बुद्धिवादी अध्ययन

*२)* बौद्धधम्म जिज्ञासा

*संकलन : महेश कांबळे*

*१०/१०/२०२०*

https://mikamblemahesh.blogspot.com/

🌷🌷🌷🌷🌷🌷🌷🌷🌷🌷🌷