🌹 *बुद्ध धम्मातील विशिष्ट भिक्खु-भिक्षुनी-उपासक-उपासिका* 🌹
           
                        *संघमित्ता*

       संघमित्ता म्हणजे संघमित्रा ही, सम्राट अशोक आणि त्याची बौद्ध धर्मीय राणी देवी यांची मुलगी होती. आदरणीय महिंद्र हा तिचा जुळा भाऊ होता. त्याच्या सोबतच तिनेही मठवासी बौद्ध साधूचे अनुयायित्व पत्करले होते.  सम्राट अशोकाने गुरू महस्थविर मोग्गलिपुत्त तिस्स यांना सम्राटाने एकदा प्रश्न केला, *"भंते, धम्माचा उत्तराधिकारी व्हावयासाठी मी काय करायला पाहिजे?" त्यावर फार गंभीरपणे स्थवीरांनी उत्तर दिले, "केवळ एकच उपाय आहे, तो म्हणजे स्वतःच्या संततीला त्रिरत्न सरणास समर्पित करणे"* षोडशी सुकुमारी राजनंदिनी संघमित्रेने त्याचा सहर्ष अविकार केला व भिक्खूणीची प्रव्रज्या ग्रहण केली. पुढे बुद्धांच्या शिकवणीचा प्रसार करण्यासाठी ही दोन्ही भावंडे श्रीलंकेला गेली.

       असं परदेशात एखादं कार्य पार पाडण्यासाठी आपल्या मुलीला पाठवायला सुरुवातीला अशोकची तयारी नव्हती. या कल्पनेवरच तो नाखूष होता; पण संघमित्ताने स्वत:च त्यासाठी हट्ट धरल्यावर अखेर त्याचा नाइलाज झाला आणि त्याने तिला जायला संमती दिली. तिच्या बरोबर इतर अनेक साध्वीना (भिक्षुणी) ही श्रीलंकेला पाठवण्यात आलं होतं. श्रीलंकेच्या दरबारात राज घराण्यातील *महाराणी अनुला* हिने थेरी संघमित्रेला बोलावून स्त्रियांनी स्वत:ला साध्वी म्हणून दीक्षा मिळावी अशी विनंती केली होती. त्या अनुषंगाने साध्वींचा म्हणजे भिक्षुणींचा एक संघ तयार करण्यासाठी आणि तो कार्यरत करण्यासाठी संघमित्ता इतर साध्वीं (भिक्षुणी) बरोबर तिथे गेली होती.

        माहितीच्या उपलब्ध असणान्या काही सोतांनुसार या मुलीचे नाव संघमित्ता नसून 'संघमित्रा' किंवा 'संगमित्रा' असेच होते आणि ती म्हणजे अशोकचे लहान अपत्य होते आणि महिंद्र तिच्या पेक्षा मोठा होता. अशोकच्या बौद्ध धर्मीय पत्नीला आपल्या मुलीचे नाव बौद्ध धर्माशी निगडितच असावं असं वाटत होते आणि म्हणून तिने या मुलीचं नाव 'संघमित्रा' असं ठेवलं होतं. कलिंगच्या लढाईनंतर राजा अशोकने जेव्हा आपल्या पत्नीसह बौद्ध धर्माचा स्वीकार केला, तेव्हाच त्याने असा निर्णय घेतला की, गौतम बुद्धांची शिकवण आणि तत्त्वे यांचा प्रसार करण्यासाठी, प्रवचनांच्या माध्यमातून त्यांचा उपदेश लोकांपर्यंत पोहोचवण्यासाठी स्वत:च्या मुलांना आपल्यापासून दूर परप्रांतामध्ये पाठवायचे आणि त्याने हा निर्णय अमलात आणला. प्रत्येक हिवाळ्यातला सर्वात लहान दिवस, संघमित्राच्या सन्मानार्थ साजरा केला जातो.

    *विदेशात जाणारी ती प्रथम धम्मप्रचारिका होती. ८१ वर्षांची होईस्तोवर तेथेच राहून धम्मप्रचार करीत करीत तिचे महापरिनिर्वाण झाले.*


 *संकलन -*  *महेश कांबळे*