नवसुत्तं

🌼🌼🌼🌼🌼🌼🌼🌼🌼🌼🌼

"नवसुत्तं"

https://mikamblemahesh.blogspot.com/2025/06/blog-post_20.html

🌼🌼🌼🌼🌼🌼🌼🌼🌼🌼🌼

_श्रावस्ती नगरात भगवान बुद्ध वास्तव्यास होते. त्या काळात, एक *नवीन भिक्खू* दुपारच्या जेवणानंतर भिक्षा घेऊन परत विहारात येतो, शांत असतो, एकटाच असतो आणि काही बोलत नाही. तो *चिवर (वस्त्र) तयार करण्याच्या काळातही* इतर भिक्खूंची मदत करत नाही._

_तेव्हा काही भिक्खू बुद्धांजवळ येतात, वंदन करून एक बाजूस बसतात आणि म्हणतात: *"भगवंत, येथे एक नवीन भिक्खू आहे, तो भिक्षाटन करून परत आल्यावर एकांतवासात राहतो, बोलत नाही, आणि चिवर तयार करताना इतरांना मदतही करत नाही."*_

_तेव्हा भगवंत एका भिक्खूला सांगतात: *"जा आणि त्या भिक्खूला सांग की, 'सत्था (बुद्ध) तुला बोलावत आहेत'."* भिक्खू त्या नवीन भिक्खूकडे जाऊन सांगतो आणि तो भिक्खू बुद्धांजवळ येतो, वंदन करतो आणि एक बाजूस बसतो._

_तेव्हा बुद्ध त्याला विचारतात: *"हे खरे आहे का की तू दुपारनंतर परत आल्यानंतर एकांतवासात जातोस, शांत राहतोस आणि इतरांची मदत करत नाहीस?"*_

_तो भिक्खू उत्तर देतो: *"हो, भगवंत. मी स्वतःचं कार्य करत असतो."*_

_तेव्हा बुद्ध इतर भिक्खूंना उद्देशून म्हणतात: *"हे भिक्खूंनो, तुम्ही या भिक्खूवर टीका करू नका. कारण हा भिक्खू चार ध्यानांत रमलेला आहे — जे मनाने प्राप्त होणारे, इहलोकी आनंददायक आणि सहज प्राप्त होणारे ध्यान आहेत. हेच ते अंतिम ब्रह्मचर्य आहे ज्यासाठी श्रेष्ठ घरातील पुत्र घरत्याग करून संन्यास घेतात. हा भिक्खू ते लक्ष्य प्रत्यक्ष जाणून अनुभवत आहे."*_

_यानंतर बुद्धांनी ह्गा गाथा म्हणल्या:_

*_“हे निःसंगपणे, दुर्बलतेने किंवा थोड्या प्रयत्नांनी प्राप्त होणारे नाही. निर्वाण प्राप्त करणे, सर्व दु:खातून मुक्त होणे सोपे नाही._*

_हा तरुण भिक्खू — *हा एक उत्तम पुरुष आहे. त्याने मारा (मृत्यू/वासना)चा पराभव केला आहे आणि आपला शेवटचा जन्मधारी शरीर धारण केले आहे.”*_

🔹 *_परिस्थिती:_*

_हे सुत्त एका नवभिक्षुच्या आचरणावरून इतर भिक्खूंमध्ये निर्माण झालेल्या शंका व बुद्धांच्या त्या उत्तराविषयी आहे. नवीन भिक्खू लोकांपासून दूर राहून शांत बसतो आणि इतर भिक्खूंची मदत करत नाही म्हणून त्याच्याविषयी इतरांना राग येतो._

🔹 _बुद्धांचा दृष्टिकोन:_

_बुद्धांनी इतरांना समजावले की "प्रत्येक भिक्खू बाहेरून कसा वागतो त्यावरून त्याचा आंतरिक आध्यात्मिक प्रगतीचा अंदाज लावता येत नाही. हा भिक्खू ध्यानात मग्न आहे — त्याने चार झान (ध्यानस्थिती) प्राप्त केली आहेत. झान ही उच्चतम मानसिक स्थिती आहे ज्यात मन शांत, एकाग्र आणि आनंदमय होते. ही स्थिती निब्बान (निर्वाण) प्राप्तीची दिशा दाखवते.*_

*_चार झानं म्हणजे काय?_*

_"झान" (Pali: jhāna, संस्कृत: ध्यान) म्हणजे अशी ध्यानावस्था जी अतिशय उच्च स्तराची मानसिक एकाग्रता व अंतर्मुखता दर्शवते. बुद्धांनी ध्यानाच्या चार स्तरांचा अभ्यास केला होता आणि ते निर्वाणाच्या दिशेने एक महत्त्वाचा टप्पा मानले जातात._

🔸 _१. *पहिलं झान (Paṭhama Jhāna):*_

लक्षणे:

अ. _विवेक (विचार) आणि विचार (पुनःपुन्हा मनन) — म्हणजे विषयावर लक्ष केंद्रित करून विचार सुरू ठेवणे.

पीती (आनंद) आणि सुख (शांती)._

आ. _मन: आतल्या समाधानात रममाण, बाह्य जगापासून दूर, पण अजून विचार/निर्णय चालू आहे._

🔸 _२. *दुसरं झान (Dutiya Jhāna):*_

अ. _विवेक व विचारा नाहीसा होतो — म्हणजे विचार थांबतात._

आ. _पीती व सुख अधिक स्थिर होतात._

इ. _मन: अधिक स्थिर, भावना स्पष्ट आणि शांतता गडद._

🔸 _३. *तिसरं झान (Tatiya Jhāna):*_

अ. पीती कमी होते, पण सुख (मनोशांती) वाढते.

आ. _"उपेक्षा" (equanimity) — म्हणजे सर्व गोष्टींवर समता बाळगणं._

इ. _मन: पूर्ण शांत, ना आनंद ना दुःख — फक्त समत्व._

🔸 _४. *चौथं झान (Catuttha Jhāna):*_

अ. _सुखसुद्धा नाही, पीतीसुद्धा नाही._

आ. _फक्त "उपेक्षा" आणि "एकाग्रता"._

इ. _मन: अतिशय स्थिर, भावनातीत, शुद्ध आणि निर्विकारी._

🔹 मुख्य संदेश:

१. _*आंतरिक साधना* जरी बाह्य कर्मकांडांपासून वेगळी वाटू शकते, तरी तिचं महत्त्व प्रचंड असतं._

२. _*इतरांवर टीका करण्याआधी त्यांच्या आध्यात्मिक प्रगतीचा विचार करायला हवा.*_

३. _*निर्वाण प्राप्त करणे* हे सुलभ नाही. त्यासाठी अपार परिश्रम, सातत्य आणि अंतरंग ध्यान लागते._

४. _जे *मार (वासना, मोह, अज्ञान)* यांचा पराभव करतात तेच खरे अर्थाने “उत्तम पुरुष” होत._

*_तात्पर्य:_*

अ. _हे सुत्त आपल्याला शिकवतो की *बाह्य शांतता किंवा मौन म्हणजे आळस नसतो; कधी कधी तो आत्मविकासाचा मार्ग असतो.*_

आ. _समाज किंवा समुदायात, जे लोक शांत किंवा वेगळे राहतात त्यांचं मूल्यांकन केवळ त्यांच्या वागण्यावरून न करता, त्यांच्या आंतरिक स्थितीवरून करायला हवं._

इ. _तसेच, ध्यान व अंतर्मुखता ही *ब्रह्मचर्याचे (संन्यासाचे) सर्वोच्च फलित* मानली आहे._

🌼🌼🌼🌼🌼🌼🌼🌼🌼🌼🌼

*_लेखन : महेश कांबळे_*

*_दिनांक : २१/०६/२०२५_*

*_संदर्भ : सूत्त पिटक - संयुत्त सूत्त - निदानवग्ग पाळी - १० भिक्खू संयुत्त -४ नव सूत्त_*

🌼🌼🌼🌼🌼🌼🌼🌼🌼🌼🌼