🌹 *बुद्ध धम्मातील विशिष्ट भिक्खु-भिक्षुनी-उपासक-उपासिका* 🌹

                     *मिगारमाता विशाखा*
       साकेत नगरचा श्रेष्टी धनंजय याची रूपवती कन्या विशाखा हिचा विवाह श्रावस्तीचा श्रेष्टी मिगार याचा पुत्र पूर्णवर्धन यांच्याशी झाला. तिची लहानपणापासूनच भगवंतांवर आणि भिक्खूसंघावर श्रद्धा होती, परंतु सासरा मिगार श्रेष्टी ह्याची निर्गंथ साधूंवर श्रद्धा होती. ते नग्न साधु त्याचा घरी आले व सासऱ्याने तिला त्यांचे दर्शन घ्यावयास बोलाविले. त्या नग्न साधूंना पाहून ती त्वरीतच परतली. त्यावर तिने उत्तर दिले की, निर्वस्त्र लोकांमध्ये ती निर्लज्जपणे जाऊ शकत नाही. निर्गंथ साधूंनी ते ऐकले तेव्हा तीव्र संताप व्यक्त करून त्यांनी विशाखेची माहेरी रवानगी करण्याची मागणी केली. मिगारश्रेष्टीने त्यांची क्षमा मागून कशीबशी समजूत काढली.
      एके दिवशी सासरा जेवणास बसला असताना, विशाखा त्यास पंख्याने वारा घालीत सेवा करू लागली. तेवढ्यात एक बौद्ध श्रमण भिक्षाटनासाठी दारात आला. परन्तु मिगारश्रेष्टीने त्याला पाहुनदेखील न पाहिल्यासारखे केले. त्यावर विशाखेने श्रमणास उद्देशून म्हटले, "भन्ते, माझे शश्वुर शिळे खात आहेत. तुम्ही अन्यत्र जावे." त्यामुळे मिगारश्रेष्टीचा पारा अत्यंत चढला व त्याने विशाखेला "आत्ताच चालती हो" असे रागावून म्हटले. परंतु विशाखेने शांतपणे सांगितले की, तिच्या पित्याने नेमलेल्या अष्ट मंडळीस बोलवावे. ते आल्यावर आल्यावर तिने स्पष्टीकरण दिले. *"माझे सासरे जुन्या पुण्यावरच संतोष करीत आहेत. नवीन पुण्य अर्जन करू इच्छित नाहीत. त्यामुळेच ते शिळे खात आहेत, असे मी म्हटले.* त्यावर अष्टमंडळी संतुष्ट झाली. परंतु मिगारश्रेष्टी म्हणाला, "हिच्या वडिलांनी माहेराहून रवानगी करताना हिला भलतीसलती शिकवण दिलेली आहे व ती तिचा स्वेच्छेने वाटेल तो अर्थ काढून तशीच वागते" त्यावर विशाखेने पित्याने तिला दिलेल्या दहा शिकवणींचा उलगडा येणेप्रमाणे केला -
*१.* घरातील अग्नी बाहेर घेऊन जाऊ नकोस, म्हणजे सासू-सासरे, नणंद, जेठ वगैरे कोणी निंदा केल्यास ते घराबाहेर सांगू नये.
*२.* बाहेरील अग्नी घरात आणू नकोस - बाहेरची भांडणे घरात सांगू नये.
*३.* ज्या व्यक्तीकडून जी गोष्ट घेतली ती निश्चित वेळी परत केलीच पाहिजे.
*४.* ज्या व्यक्तीपासून वस्तू घेतली ती इतर कुणास न देता त्याच व्यक्तीला परत करावी.
*५.* प्रियजन निर्धन असल्यास यथासामर्थ्य मदत करावी.
*६.* गृहिणीचे कर्तव्य आहे की, सर्वांचे जेवण झाल्यावरच स्वतः जेवावे.
*७.* सर्वजण झोपावयास गेल्यावर गृहिणीने विश्राम करावा.
*८.* वारंवार उठावे लागणार नाही अशाच स्थानी बसावे.
*९.* ज्याप्रमाणे ब्राह्मण अग्नीची परिचर्या करतात त्याप्रमाणे पूर्ण निष्ठने पतीची सेवा करावी.
*१०.* सासू सासरे इत्यादी वडील मंडळींची ग्रहदेवाप्रमाणे सेवा करावी.

     याप्रमाणे विशाखेचे उत्तरे ऐकून अष्टमंडळी प्रसन्न झाली व मिगारश्रेष्टी खजील झाला. त्यावेळी बौद्ध श्रमणांना दानधर्म करावयाची तिला मुभा देण्यांत यावी याविषयी तिने सासऱ्याला केली व ती त्याने मान्य केली. तदनुसार विशाखेने भगवंतांना व भिक्खूसंघाला निमंत्रित केले. निर्गथांनी मिगारश्रेष्टीला भगवंतांचा उपदेश श्रवण न करण्याची ताकीद दिली होती. परंतु विशाखेच्या अनुनयामुळे भगवंतांचा उपदेश पडद्याआडून ऐकावयास त्याने संमती दिली.
       तथागतांचा उपदेश ऐकून मिगारश्रेष्टी आनंदविभोर झाला. त्याच्या बुद्धीवरील अंधकाराचे आवरण दूर झाले. त्याने पडदा दूर सारला व भगवंतांच्या चरणांवर त्याने डोके ठेवले, व तो बौद्ध उपासक झाला. हा सुअवसर त्याला विशाखेमुळेच प्राप्त झाल्यामुळे *"आजपासून ही माझी धार्मिक माताच होय"* असे सर्वांसमक्ष सांगितले. तेव्हापासून *विशाखेस मिगारमाता* असे संबोधन मिळाले.
    *विशाखेने भिक्खूसंघाच्या हिताकरिता भगवंतांजवळ आठ वर मागून घेतले*, व ते काय आहेत हे जाणून घेतल्यावर भगवंतांनी तिला अनुमती दिली.
  विशाखा म्हणाली, *भगवंत जे वर मी मागु इच्छिते ते योग्य व कल्याणकारी आहेत* ते वर असे -
*१.* पूर्ण वर्षासाठी भिक्खूसंघाला लागणारी वस्त्रें माझ्या आयुष्यभर मी पुरवावी, अशी माझी ईच्छा आहे.
*२.* मी आगंतुक भिक्खुंना भिक्षांन्न  देऊ इच्छिते आणि
*३.* येथून परगावी जाणाऱ्या भिक्खुंना भिक्षांन्न  देऊ इच्छिते
*४.* आजारी भिक्खुंकरिता भिक्षांन्न 
*५.* आजाऱ्याची शुश्रूषा करणाऱ्या भिक्खुंनांही भिक्षांन्न देऊ इच्छिते
*६.* आजारी भिक्खूकरिता औषधे आणि
*७.* सर्व भिक्खूसंघाला तांदळाची खीर (पायस) देऊ इच्छिते
*८.* भिक्खूणींकरिता स्नानाच्या वेळी वापरण्यासाठी वस्त्रे देऊ इच्छिते.
    त्यावर भगवंतांनी विचारले, 'विशाखे, असे कोणते कारण घडले की तू तथागताकडून हे आठ वर मागत आहेस?"
   त्यावर तिने सांगितले, _'भगवंत मी दासीला आज्ञा दिली होती की, जा भोजन तयार असल्यामुळे भिक्खूसंघाला बोलावून आण' तेव्हा दासीला विहारांत भिक्खुंनी पाऊस पडत असताना आपली वस्त्रे काढलेली आहेत असे दिसले. भगवंत नग्नता घृणास्पद आणि मलिन आहे, म्हणून मी वर्षाऋतुसाठी संघाला विशेष प्रकारची वस्त्रे यावज्जीव पुरविण्याची इच्छा केली. आगंतुक भिक्खूला रस्त्यांची माहिती नसल्यामुळे, विहारात परत येतांना भिक्षाटनाने तो पूर्णपणे थकून गेलेला असतो, म्हणून आगंतुक भिक्खुंना अन्नदान करु इच्छिते. भिक्षेच्या शोधांत राहिल्याने प्रवासास जाणारा भिक्खु बरोबरीच्या भिक्खुंच्या मागे सुटु शकतो, हे *तिसरे कारण. चवथे कारण* असे की आजारी भिक्खूला पथ्यकारक अन्न मिळाले नाही तर त्याचा आजार वाढू शकतो, *पाचवे कारण* असे की, जो भिक्खु आजाऱ्याची सुश्रुषा करावयास त्याच्याजवळ थांबलेला असतो, त्याला भिक्षा मागावयास बाहेर जायची संधीच मिळायची नाही. *सहावे कारण* असे की, जर आजारी भिक्खूला योग्य औषधी मिळाली नाही तर त्याचा आजार वाढू शकतो. *सातवे कारण* असे की, भगवंतांनी तांदळाच्या खिरीची स्तुती केलेली आहे कारण तिने मन ताजेतवाने होते. *आठवे कारण* असे की, भिक्खूणी अचिरावती नदीच्या एकाच घाटावर गणिकांच्या सोबत नग्न अवस्थेत स्नान करतात व गणिका भिक्खूणींचा उपहास करतात.भगवंत स्त्रियांची नग्नता किळसवाणी, तिरस्करणीय आणि मलिन असते._ त्यावर सर्वांनी तिला साधुकार दिला.
 
*संकलन -*  *महेश कांबळे*