राहुलवत्थु

राहुलवत्थु

अथ खो भगवा राजगहे यथाभिरन्तं विहरित्वा येन कपिलवत्थु तेन चारिकं पक्कामि।

मग भगवान बुद्ध, राजगृह येथे त्यांना आवडेपर्यंत राहिल्यानंतर, कपिलवस्तूच्या दिशेने प्रवासाला निघाले.

अनुपुब्बेन चारिकं चरमानो येन कपिलवत्थु तदवसरि। तत्र सुदं भगवा सक्केसु विहरति कपिलवत्थुस्मिं निग्रोधारामे।

क्रमशः प्रवास करत ते कपिलवस्तू येथे आले. तेथे भगवान बुद्ध शाक्य देशात, कपिलवस्तूजवळ, निग्रोधाराम (वडवृक्षाच्या वनात) निवास करत होते.

अथ खो भगवा पुब्बण्हसमयं निवासेत्वा पत्तचीवरमादाय येन सुद्धोदनस्स सक्कस्स निवेसनं तेनुपसङ्कमि, उपसङ्कमित्वा पञ्ञत्ते आसने निसीदि।

आणि पूर्ववेळेस भगवान बुद्ध, आपले आंतरवस्त्र परिधान करून, भिक्षापात्र आणि चिवर (वरचे वस्त्र) घेऊन शाक्य शुद्धोदनाच्या (त्यांच्या वडिलांच्या) निवासस्थानी गेले. तेथे जाऊन, त्यांच्यासाठी मांडलेल्या आसनावर ते बसले.

अथ खो राहुलमाता देवी राहुलं कुमारं एतदवोच – “एसो ते, राहुल, पिता। गच्छस्सु , दायज्जं याचाही”ति।

तेव्हा राहुलची आई असलेली राजकुमारी (बुद्धांची पत्नी), तरुण राहुलला म्हणाली: 'हा तुझे वडील आहेत, राहुल; जा आणि त्यांच्याकडे तुझा वारसा माग.'

अथ खो राहुलो कुमारो येन भगवा तेनुपसङ्कमि, उपसङ्कमित्वा भगवतो पुरतो, अट्ठासि – “सुखा ते, समण, छाया”ति।

तेव्हा तरुण राहुल भगवान बुद्ध जेथे होते तेथे गेला; त्यांच्याजवळ जाऊन, तो भगवान बुद्धांसमोर उभा राहिला (आणि म्हणाला): 'आपली सावली, श्रमण, सुखदायक ठिकाण आहे.'

अथ खो भगवा उट्ठायासना पक्कामि।

तेव्हा भगवान बुद्ध आपल्या आसनावरून उठले आणि निघून गेले,

अथ खो राहुलो कुमारो भगवन्तं पिट्ठितो पिट्ठितो अनुबन्धि – “दायज्जं मे, समण, देहि; दायज्जं मे, समण, देही”ति।

आणि तरुण राहुल भगवान बुद्धांच्या मागेमागे गेला आणि म्हणाला: 'माझा वारसा मला द्या, श्रमण; माझा वारसा मला द्या, श्रमण.'

अथ खो भगवा आयस्मन्तं सारिपुत्तं आमन्तेसि – “तेन हि त्वं, सारिपुत्त, राहुलं कुमारं पब्बाजेही”ति।

तेव्हा भगवान बुद्ध आदरणीय सारिपुत्त यांना म्हणाले: 'तर मग, सारिपुत्त, तरुण राहुलला प्रवज्या (संन्यास) दीक्षा दे.'

“कथाहं, भन्ते, राहुलं कुमारं पब्बाजेमी”ति?

(सारिपुत्त उत्तरले): 'भगवन्, मी तरुण राहुलला प्रवज्या दीक्षा कशी देऊ?'

अथ खो भगवा एतस्मिं निदाने एतस्मिं पकरणे धम्मिं कथं कत्वा भिक्खू आमन्तेसि – “अनुजानामि, भिक्खवे, तीहि सरणगमनेहि सामणेरपब्बज्जं।

या कारणामुळे आणि या प्रसंगी भगवान बुद्ध, धम्म प्रवचन दिल्यानंतर, भिक्खूंना (भिक्षूंना) असे संबोधित म्हणाले: 'मी, ओ भिक्खूंनो, त्रिशरण गमन करून श्रामणेर ची प्रवज्या दीक्षा घेण्याची परवानगी देतो.'

एवञ्च पन, भिक्खवे, पब्बाजेतब्बो – पठमं केसमस्सुं ओहारापेत्वा कासायानि वत्थानि अच्छादापेत्वा एकंसं उत्तरासङ्गं कारापेत्वा भिक्खूनं पादे वन्दापेत्वा उक्कुटिकं निसीदापेत्वा अञ्जलिं पग्गण्हापेत्वा एवं वदेहीति वत्तब्बो – बुद्धं सरणं गच्छामि, धम्मं सरणं गच्छामि, सङ्घं सरणं गच्छामि; दुतियम्पि बुद्धं सरणं गच्छामि, दुतियम्पि धम्मं सरणं गच्छामि, दुतियम्पि सङ्घं सरणं गच्छामि; ततियम्पि बुद्धं सरणं गच्छामि, ततियम्पि धम्मं सरणं गच्छामि, ततियम्पि सङ्घं सरणं गच्छामीति।

'आणि ओ भिक्खूंनो (भिक्षूंनो), तुम्ही अशा प्रकारे प्रवज्या दीक्षा (नवशिक्यावर) दिली पाहिजे: प्रथम त्याचे केस आणि दाढी कापून घ्यावी; त्याला पिवळे वस्त्र परिधान करायला लावावे, त्याचे वरचे वस्त्र एका खांद्यावर व्यवस्थित करायला लावावे, भिक्खूंच्या चरणांना (आपले मस्तक ठेवून) वंदन करायला लावावे, आणि त्याला उकिडवे बसायला लावावे; मग त्याला आपले जोडलेले हात वर उचलायला लावून असे म्हणायला सांगावे: "मी बुद्धात शरण जातो, मी धम्मात शरण जातो, मी संघात शरण जातो. आणि दुसऱ्यांदा देखील, वगैरे. आणि तिसऱ्यांदा देखील, वगैरे."

अनुजानामि, भिक्खवे, इमेहि तीहि सरणगमनेहि सामणेरपब्बज्ज”न्ति।

'मी, ओ भिक्खूंनो (भिक्षूंनो), या त्रिशरण गमनाच्या घोषणेद्वारे श्रामणेर प्रवज्या दीक्षा घेण्याची परवानगी देतो.'

अथ खो आयस्मा सारिपुत्तो राहुलं कुमारं पब्बाजेसि।

अशा प्रकारे आदरणीय सारिपुत्त यांनी तरुण राहुलला प्रवज्या दीक्षा दिली.

अथ खो सुद्धोदनो सक्को येन भगवा तेनुपसङ्कमि, उपसङ्कमित्वा भगवन्तं अभिवादेत्वा एकमन्तं निसीदि।

तेव्हा शाक्य शुद्धोदन (बुद्धांचे वडील) भगवान बुद्ध जेथे होते तेथे गेले; त्यांच्याजवळ जाऊन आणि भगवान बुद्धांना आदरपूर्वक वंदन करून, ते त्यांच्याजवळ बसले.

एकमन्तं निसिन्नो खो सुद्धोदनो सक्को भगवन्तं एतदवोच – “एकाहं, भन्ते, भगवन्तं वरं याचामी”ति।

जवळ बसलेले शाक्य शुद्धोदन भगवान बुद्धांना म्हणाले: 'भगवन्, मी भगवान बुद्धांना एक वर मागतो.'

“अतिक्कन्तवरा खो, गोतम, तथागता”ति।

(बुद्ध उत्तरले): 'गोतम, तथागत (परिपूर्ण झालेले) वर देण्यापलीकडे आहेत.'

“यञ्च, भन्ते, कप्पति, यञ्च अनवज्ज”न्ति। “वदेहि, गोतमा”ति।

(शुद्धोदन म्हणाले): 'भगवन्, ही एक योग्य आणि आक्षेपार्ह नसलेली मागणी आहे.' 'बोला, गोतम.'

“भगवति मे, भन्ते, पब्बजिते अनप्पकं दुक्खं अहोसि, तथा नन्दे, अधिमत्तं राहुले।

'भगवन्, जेव्हा भगवान बुद्धांनी जग सोडले (संन्यास घेतला), तेव्हा मला खूप दुःख झाले; तसेच नंदानेही तेच केले तेव्हा झाले; जेव्हा राहुलनेही तेच केले तेव्हा माझे दुःख खूप जास्त होते.

पुत्तपेमं , भन्ते, छविं छिन्दति, छविं छेत्वा चम्मं छिन्दति, चम्मं छेत्वा मंसं छिन्दति, मंसं छेत्वा न्हारुं छिन्दति, न्हारुं छेत्वा अट्ठिं छिन्दति, अट्ठिं छेत्वा अट्ठिमिञ्जं आहच्च तिट्ठति।

पुत्राचे प्रेम, भगवन्, त्वचेत भेदते; त्वचेत भेदून, ते चामडीत भेदते; चामडीत भेदून, ते मांसात भेदते, . . . . स्नायूंमध्ये, . . . . हाडांमध्ये; हाडांमध्ये भेदून, ते अस्थिमज्जेपर्यंत पोहोचते आणि अस्थिमज्जेत राहते.

साधु, भन्ते, अय्या अननुञ्ञातं मातापितूहि पुत्तं न पब्बाजेय्यु”न्ति।

कृपया, भगवन्, आई-वडिलांच्या परवानगीशिवाय मुलाला प्रवज्या दीक्षा देऊ नये.'

अथ खो भगवा सुद्धोदनं सक्कं धम्मिया कथाय सन्दस्सेसि समादपेसि समुत्तेजेसि सम्पहंसेसि।

तेव्हा भगवान बुद्धांनी शाक्य शुद्धोदनांना धम्म कथेद्वारे समजावले, प्रेरित केले, उत्तेजित केले आणि आनंदित केले.

अथ खो सुद्धोदनो सक्को भगवता धम्मिया कथाय सन्दस्सितो समादपितो समुत्तेजितो सम्पहंसितो उट्ठायासना भगवन्तं अभिवादेत्वा पदक्खिणं कत्वा पक्कामि।

बुद्धांनी शुद्धोदनांना एक उपदेश देऊन सूचना दिली, प्रेरित केले आणि आनंदित केले, त्यानंतर शुद्धोदन आपल्या आसनावरून उठले, वंदन केले, बुद्धांच्या उजव्या बाजूस ठेवून प्रदक्षिणा केली आणि निघून गेले.

अथ खो भगवा एतस्मिं निदाने एतस्मिं पकरणे धम्मिं कथं कत्वा भिक्खू आमन्तेसि – “न, भिक्खवे, अननुञ्ञातो मातापितूहि पुत्तो पब्बाजेतब्बो। यो पब्बाजेय्य, आपत्ति दुक्कटस्सा”ति।

थोड्याच वेळात बुद्धांनी एक उपदेश दिला आणि भिक्षूंना संबोधित केले: "तुम्ही आई-वडिलांच्या परवानगीशिवाय मुलाला प्रव्रज्या देऊ नये. जर तुम्ही दिली, तर तुम्ही दुक्कट (गैरवर्तनाचा) अपराध करता."

अथ खो भगवा कपिलवत्थुस्मिं यथाभिरन्तं विहरित्वा येन सावत्थि तेन चारिकं पक्कामि। अनुपुब्बेन चारिकं चरमानो येन सावत्थि तदवसरि।तत्र सुदं भगवा सावत्थियं विहरति जेतवने अनाथपिण्डिकस्स आरामे।

कपिलवस्तूमध्ये त्यांना हवे तितके दिवस राहिल्यानंतर, बुद्ध श्रावस्तीच्या दिशेने प्रवासाला निघाले. जेव्हा ते अखेरीस श्रावस्तीला पोहोचले, तेव्हा ते जेतवनात, अनाथपिंडिकाच्या मठात थांबले.

तेन खो पन समयेन आयस्मतो सारिपुत्तस्स उपट्ठाककुलं आयस्मतो सारिपुत्तस्स सन्तिके दारकं पाहेसि – “इमं दारकं थेरो पब्बाजेतू”ति।

या वेळी आदरणीय सारिपुत्त यांच्यावर उपकार करणारे एक कुटुंब आदरणीय सारिपुत्त यांच्याकडे एक मुलगा घेऊन आले आणि संदेश दिला: “कृपया या मुलाला स्थविरांनी प्रव्रज्या द्यावी.”

अथ खो आयस्मतो सारिपुत्तस्स एतदहोसि – “भगवता पञ्ञत्तं ‘न एकेन द्वे सामणेरा उपट्ठापेतब्बा’ति। अयञ्च मे राहुलो सामणेरो। कथं नु खो मया पटिपज्जितब्ब”न्ति?

सारिपुत्त यांनी विचार केला, “बुद्धांनी हा नियम सांगितला आहे की एका भिक्षूने दोन श्रामणेरांची / नवशिक्यांची देखभाल करू नये. माझ्याकडे आधीच राहुल हा श्रामणेर आहे. मग मी आता काय करावे?” त्यांनी बुद्धांना सांगितले.

भगवतो एतमत्थं आरोचेसि। अनुजानामि, भिक्खवे, ब्यत्तेन भिक्खुना पटिबलेन एकेन द्वे सामणेरे उपट्ठापेतुं, यावतके वा पन उस्सहति ओवदितुं अनुसासितुं तावतके उपट्ठापेतुन्ति।

“मी एका सक्षम आणि समर्थ भिक्षूला दोन श्रामणेर भिक्षूंची देखभाल करण्याची परवानगी देतो, किंवा त्याला शिकवण्यास आणि मार्गदर्शन करण्यास जेवढे शक्य असेल तेवढ्यांची.”

राहुलवत्थु निट्ठितं।

मराठी अनुवाद : महेश कांबळे

दिनांक : १५/१२/२०२५

संदर्भ : विनयपिटक – महावग्ग – ४१ राहुलवत्थु

Parts of a house and building materials

🌼🌼🌼🌼🌼🌼🌼🌺🌺🌺💐

*_Parts of a house and building materials_*

*_गेहङ्गा, गेहोपकरणानी च_*

https://mikamblemahesh.blogspot.com/2025/12/parts-of-house-and-building-materials.html

🌼🌼🌼🌼🌼🌼🌼🌺🌺🌺💐

🏠 *_घर आणि संबंधित शब्द_* 🗝️

१. Barn: कोट्ठं (गोठा/धान्याचे कोठार)

२. Bathing closet: नहानकोट्ठको (स्नानगृह)

३. Beam: तुला (तुळई)

४. Bed-room: सयनिधरं (शयनकक्ष)

५. Board: फलको (लाकडी फळी)

६. Bolt: अग्गलं (अडसर)

७. Brick: चयनिट्ठका (वीट)

८. Cement: काळचुण्णं (सिमेंट/काळा चुना)

९. Compound: अङ्गणं (आंगण)

१०. Dining-room: भोजनसाला (भोजनकक्ष)

११. Door: द्वारं (दरवाजा)

१२. Door-frame: द्वारबाहा (दरवाजाची चौकट)

१३. Drawing-room: पटिक्कमनं (बैठकीची खोली)

१४. Eaves: निम्बं (छपराचे टोक/ढाळ)

१५. Garage: रथसाला (गॅरेज/वाहनांचे ठिकाण)

१६. Gate: द्वारकोट्ठको (महाद्वार)

१७. Granary: कुसूलो (धान्याचे कोठार)

१८. Hall: साला (मोठी खोली/हॉल)

१९. Hearth: उद्वनं (चूल)

२०. Hinge: द्वारावट्टको (बिजागरी)

२१. House: घरं; गेहं (घर)

२२. Inner room: ओवरको (आतली खोली)

२३. Key: कुञ्चिका (किल्ली)

२४. Key-hole: कुञ्चिकाविवरणं (कुलुपाचे/किल्लीचे छिद्र)

२५. Lavatory: वञ्चकुटि (f) (शौचालय)

२६. Lime: सेतचुण्णं (पांढरा चुना)

२७. Mortar: चयनलेपो (मसाला/सिमेंटचा लेप)

२८. Pillar: थम्भो (खांब)

२९. Pinnacle: कूटागारो (शिखर/मिनार)

३०. Rafter: गोपानसी (f) (वासा)

३१. Roof: छदनं (छप्पर)

३२. Room: गब्भो (खोली)

३३. Sand: वालुका (वाळू)

३४. Stable: अस्ससाला (अस्तबल/घोड्यांची जागा)

३५. Stair: सोपाणो (पायरी/जिना)

३६. Store: उद्दासितो (भांडार/साठवण्याची जागा)

३७. Terrace: वेदिका (गच्ची)

३८. Threshold: उम्मारो (उंबरठा)

३९. Timber: कट्टंन; दारु (nt) (लाकूड)

४०. Top-plate: पक्खपासो (छताच्या चौकटीचा वरचा भाग)

४१. Upper-floor: पासादतलं (वरचा मजला)

४२. Verandah: आलिन्दो (व्हरांडा/ओटा)

४३. Wall: भित्ति (f) (भिंत)

४४. Wall-plate: सङ्घाटो (भिंतीला आधार देणारा लाकडी पट्टा)

४५. Window: वातपानं (खिडकी)

४६. Window-shutter: कवाटं (खिडकीचे कवाड)

४७. Window with a balcony: सीहपञ्जरो (गॅलरी असलेली खिडकी)

४८. Women's apartment: इत्थावगरं, ओरोधो (स्त्रियांची खोली/जनानखाना)

🌼🌼🌼🌼🌼🌼🌼🌺🌺🌺💐

*_मराठी अनुवादक – महेश कांबळे_*

*_दिनांक : १५/१२/२०२५_*

*_संदर्भ : Dr Babasaheb Ambedkar writings and speeches vol 16_*

🌼🌼🌼🌼🌼🌼🌼🌺🌺🌺💐

Garments and Ornaments

🌼🌼🌼🌼🌼🌼🌼🌺🌺🌺💐

*_Garments and Ornaments_*

*_वत्थाभरणानी_*

https://mikamblemahesh.blogspot.com/2025/12/garments-and-ornaments.html

🌼🌼🌼🌼🌼🌼🌼🌺🌺🌺💐

१. Bangle, Armlet (वलयं, केयूरं) - बांगडी, बाहुभूषण

२. Anklet (नूपुरो) - पैंजण

३. Belt (कायबन्धनं) - पट्टा, कमरपट्टा

४. Blanket (कम्बलं) - घोंगडी, ब्लँकेट

५. Bracelet (वलयं, कटकं) - कडं, कंगन

६. Calico (कप्पासिकं) - सुती कापड, कॅलिको

७. Chaplet (सेखरो) - पुष्पमाला (डोक्यावरची), शिरोभूषण

८. Cloth (वत्थं) - कापड

९. Cloth for bathing (उदकसाटिका) - स्नानवस्त्र

१०. fibre-cloth (खोमं) - तंतुवस्त्र

११. woolen-cloth (कम्बलं) - लोकरीचे कापड

१२. Collar (जीवेय्यं) - गळ्यातील पट्टा, कॉलर

१३. Crest-gem (चुळामणी) - शिरोमणी

१४. Crown (किरिटं) - मुकुट

१५. Diadem (उण्हीसं) - पगडी, फेटा

१६. Ear-ring (कुण्डलं) - कानातले, कुंडल

१७. Garland (माला) - हार, पुष्पमाला

१८. Garment (साटकं) - वस्त्र, कपडा

१९. Inner garment (अन्तरवासको) - आतले वस्त्र, अंतरवस्त्र

२०. Lower garment (निवासनं) - खालचे वस्त्र (उदा. धोतर)

२१. Upper garment (उत्तरीयं, उत्तरासङ्गो) - वरचे वस्त्र, उपरणे

२२. Girdle (कटिबन्धनं) - कमरबंध

२३. Girdle of a woman (मेखला) - मेखला (स्त्रियांचा कमरपट्टा)

२४. Handkerchief (हत्थपुञ्छनं) - रुमाल

२५. Hat (नाळिपत्तो, सीसावरणं) - टोपी, शिरस्त्राण

२६. Hem (of a garment) (दसा) - वस्त्राची किनार, पदर

२७. Jacket (कञ्चुको) - सदर, जाकीट

२८. Necklace (हारो, जीवाभरणं) - गळ्यातील हार

२९. Ointment fragrant (विलेपनं) - सुगंधी लेप, मलम

३०. Overcoat (दीघकञ्चुको) - लांब कोट, ओवरकोट

३१. Perfume (सुगन्धो) - सुगंध, अत्तर

३२. Perfuming (वासनं) - सुगंधीकरण

३३. Pin (सलाका) - टाचनी, सळी

३४. Rag (नन्तकं) - चिंधी, फाटका तुकडा

३५. Ring (अङ्गु‌लिमुद्दा) - अंगठी

३६. Signet (मुद्दिका) - शिक्का, मुद्रा

३७. Sandals (उपाहनं) - चपला, पादत्राण

३८. Scent (गन्धसारो) - सुगंधाचे सार

३९. Shoe (पादुका) - बूट, पादत्राण

४०. Silk (कोसेय्यं) - रेशीम

४१. Smoking pipe (धूमनेत्तं) - धूम्रपान नलिका, चिलीम

४२. Soap (नहानीयं) - साबण

४३. String of pearls (मुत्तावली) - मोत्यांची माळ, मुक्तावली

४४. Toilet powder (वासचुण्णं) - सुगंधी चूर्ण, पावडर

४५. Toilet-box (वासकरण्डो) - सुगंधपेटी, सौंदर्य प्रसाधन पेटी

४६. Towel (मुखपुञ्चनं) - टॉवेल, हात पुसणे

४७. Turban (सीसवेठनं) - पगडी, फेटा

४८. Umbrella (छत्त) - छत्री

४९. Veil (मुखाबरनं) - बुरखा, मुखावरण

५०. Walking stick (कत्तरयट्ठि) - काठी, चालण्याची काठी

५१. Watch (होरालोचनं) - घड्याळ

🌼🌼🌼🌼🌼🌼🌼🌺🌺🌺💐

*_मराठी अनुवादक – महेश कांबळे_*

*_दिनांक : १४/१२/२०२५_*

*_संदर्भ : Dr Babasaheb Ambedkar writings and speeches vol 16_*

🌼🌼🌼🌼🌼🌼🌼🌺🌺🌺💐

आठ ध्यान-समाधी अवस्था

🌼🌼🌼🌼🌼🌼🌼🌺🌺🌺💐

🧘 *_आठ ध्यान-समाधी अवस्था_* 🧘

https://mikamblemahesh.blogspot.com/2025/12/blog-post_13.html

🌼🌼🌼🌼🌼🌼🌼🌺🌺🌺💐

१. *_पहिली ध्यान-समाधी_*

_पहिल्या ध्यानात, जरी *मन ध्यानाच्या आसक्तीशी जोडलेले राहण्याचा प्रयत्न करते, तरी वितर्क (Discrimination) आणि विचार (Thoughts) यांची मालिका सोबत चालू राहते.* साधक काम-उपभोग (विषय-वासना) आणि अकुशल दुर्भाग्याला आपल्या विचारांपासून दूर ठेवतो. या *विवेकपूर्ण वृत्तीमुळे मनात प्रीती-प्रमोद (आनंद-उत्साह) जागृत होतो आणि शरीरावर पुलक-रोमांच (रोमांच) ची सुखद भावना येते. साधक या प्रीती-सुखाच्या संज्ञेमध्ये (नउन) समरस होतो.* ही पहिली ध्यान-समाधी अवस्था आहे._

२. *_दुसरी ध्यान-समाधी_*

_या ध्यानात, *वितर्क आणि विचार यांची मालिका नष्ट होते. वादविवाद आणि विचारांपासून मुक्त झाल्याने मनात जी शांती प्रकट होते, त्या मनाच्या प्रीतीमध्ये आणि शरीराच्या पुलक-रोमांचाच्या आनंदामध्ये साधक समरस होतो. ही दुसरी ध्यान-समाधी अवस्था आहे.*_

_ही हर्ष, उल्हास आणि परमानंदाची अवस्था आहे. पुढे जाऊन याला 'मनःस्थितीचा विरोध' म्हटले गेले आणि याला ध्यानाची उच्च अवस्था मानले गेले, जरी ते तसे नाही. शब्दशः ही दुसरी ध्यान-समाधी अवस्था आहे. *वितर्क-विचार नष्ट झाले आहेत, परंतु मनाची आणि शरीराची संज्ञा अजूनही उपस्थित आहे.* या ध्यानात अधिक तीव्र अवस्था आहेत._

३. *_तिसरी ध्यान-समाधी_*

_या अवस्थेत मनावर जाणवणाऱ्या *प्रीती-प्रमोदाची संज्ञा देखील समाप्त होते. साधक फक्त उर्वरित शारीरिक सुखाच्या संज्ञेमध्ये समाविष्ट होतो, ज्यामुळे तो आनंदी राहतो.* ही तिसरी ध्यान-समाधी अवस्था आहे._

४. *_चौथी ध्यान-समाधी_*

_मानसिक सुख आणि दुःखाच्या संज्ञेला आधीच विरोध करण्यात आला होता. *आता शारीरिक सुख आणि दुःखाची संज्ञा देखील समाप्त होते. त्यानंतर सुख-दुःखविरहित, शुद्ध उपेक्षा आणि जागरूकता ची अवस्था येते. साधक चौथ्या ध्यानात या संज्ञेमध्ये समरस होतो.*_

५. *_पाचवी ध्यान-समाधी: अनंत आकाशाची समाधी_*

_*चौथ्या ध्यानात केवळ शरीरच नव्हे, तर सर्व भौतिक पदार्थांची संज्ञा पूर्णपणे नाहीशी होते. आता साधक आकाशाच्या अनंत स्थितीवर ध्यान करतो. या अनंततेच्या विस्तारात कोणताही अडथळा नाही. भौतिक पदार्थांचा कोणताही संघर्ष नाही.* साधक या अनंत आकाशाच्या संज्ञेमध्ये, म्हणजे पाचव्या ध्यानात, समाविष्ट होतो._

६. *_सहावी ध्यान-समाधी: अनंत विज्ञानाची समाधी_*

_साधक अनंत आकाशाच्या पुढे जातो आणि पाहतो की हे *विज्ञान (Mind), म्हणजे मन, देखील अनंत आहे.* ते हवे तेवढे पसरलेले आहे. त्याच्या विस्तारामध्ये कोणताही अडथळा नाही. म्हणून तो अनंत विज्ञानाच्या संज्ञेमध्ये, म्हणजे सहाव्या ध्यानात, समाविष्ट होतो._

७. *_सातवी ध्यान-समाधी: आकिंचन्याची समाधी_*

_*साधक अनंत विज्ञानाला ओलांडून पुढे जातो आणि पाहतो की आता कोणतीही आसक्ती उरली नाही. आकिंचनच (काहीही नसणे) आकिंचन आहे. शून्यच शून्य आहे.* तेव्हा तो अनंत आकिंचनाच्या संज्ञेमध्ये, म्हणजेच सातव्या ध्यानात, समाविष्ट होतो._

८. *_आठवी ध्यान-समाधी: नैवसंज्ञा-नासंज्ञाची समाधी_*

_*सातव्या आकिंचन ध्यानाच्या आधी ध्यानाची अशी अवस्था येते, जिथे संज्ञा इतकी अस्पष्ट होते की तिचे अस्तित्व आणि अस्तित्व नसणे यात फरक करता येत नाही. संज्ञा नामकरण म्हणून कार्य करते. या परिस्थितीत कोणाचे नामकरण करावे? कोणत्या नावाने हाक मारावी? आकाश, अनंत विज्ञान किंवा अकिंचन, म्हणजे शून्य, कोणाला म्हणावे? ही स्थिती या सर्वांच्या पलीकडील आहे, ज्याला कोणतेही नाव देता येत नाही. साधकाची संज्ञा कोणत्याही प्रकारची संसक्ती (Suspension/अवलंबन) ओळखण्यास अक्षम होते. परंतु साधक असंज्ञ (संज्ञाविरहित) होत नाही. या अस्पष्ट अवस्थेत 'संज्ञा आहे' असेही म्हणता येत नाही आणि 'संज्ञा नाही' असेही म्हणता येत नाही.*_

_ही *आठवी ध्यान-समाधी परम अरूप ब्रह्मलोकाची अवस्था आहे. हा संपूर्ण क्षेत्रातील सर्वोच्च लोक आहे. येथे जन्म घेतल्यास, ते जीव हजारो महाकल्पांचे दीर्घायुष्य जगतात. परंतु शेवटी मृत्यू येतोच. तो अमर होत नाही. सर्वोच्च असूनही, हा अरूप ब्रह्मलोक मृत्यूचा संसार आहे. हे अनंत आहे. हे माराचे (Mar/मृत्यूचे) क्षेत्र आहे. मृत्यूच्या बंधनातून मुक्त नाही. येथे पोहोचल्यानंतरही जन्म आणि मृत्यू चालूच राहतात. ही स्थिती दुःखापासून मुक्ती देऊ शकत नाही.*_

🌼🌼🌼🌼🌼🌼🌼🌺🌺🌺💐

*_लेखक – महेश कांबळे_*

*_दिनांक : १४/१२/२०२५_*

🌼🌼🌼🌼🌼🌼🌼🌺🌺🌺💐

Vegetable, Fruits and Nuts

🌼🌼🌼🌼🌼🌼🌼🌺🌺🌺💐

*_Vegetable, Fruits and Nuts_*

*_साका फलाफलानी च_*

https://mikamblemahesh.blogspot.com/2025/12/vegetable-fruits-and-nuts.html

🌼🌼🌼🌼🌼🌼🌼🌺🌺🌺💐

१. Ash pumpkin - भोपळा/कुंभळ (कुम्भण्डो)

२. Banana - केळ (कदलिफलं)

३. Bitter-gourd - कारले (काखेल्लो)

४. Bread-fruit - नीरफणस (लबुजं)

५. Brinjal - वांगे (वाटिङ्गनो)

६. Cabbage - कोबी (गोळपत्तं)

७. Coconut - नारळ (नाळिकेरं)

८. Cucumber - काकडी (ककारी - स्त्री.)

९. Dates - खजूर (खज्जूरी - स्त्री.)

१०. Egg-fruit - वांगे (वाटिङ्गनो)

११. Fig - अंजीर/उंबर (उदुम्बरं)

१२. Fruit - फळ (फलं)

१३. Gourd - भोपळा/दुधी (लाबु - नपुं.)

१४. Snake-gourd - पडवळ (पटोलं)

१५. Grape - द्राक्ष (मुद्दिका)

१६. Horse-radish - शेवगा (सिग्गु - नपुं.)

१७. Jujube - बोर (बदरं)

१८. Jack-fruit - फणस (फनसं)

१९. Ladies-finger - भेंडी (भण्डाकी - स्त्री.)

२०. Lotus-root - कमळाचे देठ/कमळकाकडी (मुळालं)

२१. Mango - आंबा (अम्बं)

२२. Mangosteen - मंगोस्टीन (मधुतिम्बरू - नपुं.)

२३. Marmelo - बेलफळ (बेलुवं)

२४. Nut - बी/सुके फळ (फलं)

२५. Orange - संत्रे/नारंगी (अम्बीरं)

२६. Palmyra nut - ताडगोळा (तालफलं)

२७. Papaw - पपई (वातकुम्भफलं)

२८. Pineapple - अननस (मधुकेतकी; बहुनेत्तफलं)

२९. Pumpkin yellow - पिवळा भोपळा (पीतकुम्भण्डो)

३०. Radish - मुळा (मूलको)

३१. Rhubarb - रेवंदचिनी (तम्बको)

३२. Rose-apple - जांभूळ (जम्बू - स्त्री.)

३३. Sugar-cane - ऊस (उच्छु - नपुं.)

३४. Water-melon - कलिंगड (वल्लिभो)

३५. Wood-apple - कवठ (कपित्थं)

क. इतर शब्द

३६. Fresh - ताजे (अभिनव)

३७. Ripe - पिकलेले (पक्क)

३८. Unripe - कच्चे (आमक)

🌼🌼🌼🌼🌼🌼🌼🌺🌺🌺💐

*_मराठी अनुवादक – महेश कांबळे_*

*_दिनांक : १३/१२/२०२५_*

*_संदर्भ : Dr Babasaheb Ambedkar writings and speeches vol 16_*

🌼🌼🌼🌼🌼🌼🌼🌺🌺🌺💐

चेतसिक ५२ (वर्गीकृत)

🌺🌺🌺🌺🌺

*_अभिधम्म_*

*_भाग १_*

https://mikamblemahesh.blogspot.com/2025/12/blog-post_12.html

🌺🌺🌺🌺🌺

*_चेतसिक ५२ (वर्गीकृत)_*

▪️अञ्ञासमान चेतसिक 13

▪️अकुशल चेतसिक 14

▪️शोभन चेतसिक 25

*_अञ्ञासमान चेतसिक 13 (वर्गीकृत)_*

१. सब्बाचित्तसाधारण चेतसिक 7

२. पकिन्नका चेतसिक 6

*_सब्बाचित्तसाधारण चेतसिक 7_*

१. फस्स चेतसिक

२. वेदना चेतसिक

३. सञ्ञा चेतसिक

४. चेतना चेतसिक

५. एकग्गता चेतसिक

६. जीवित चेतसिक

७. मनसिकार चेतसिक

*_पकिन्नका चेतसिक 6_*

१. वितक्क चेतसिक

२. विचार चेतसिक

३. अधिमोक्ख चेतसिक

४. वीरिय चेतसिक

५. पीति चेतसिक

६. छन्द चेतसिक

*_मोचतुक्क चेतसिक 4_*

१. मोह चेतसिक

२. अहिरिक चेतसिक

३. अनोत्तप्प चेतसिक

४. उध्दच्च चेतसिक 4.

*_लोतिक चेतसिक 3_*

१. लोभ चेतसिक

२. दिट्ठी चेतसिक

३. मान चेतसिक

*_दोचतुक्क चेतसिक 4_*

१. दोस चेतसिक

२. इस्सा चेतसिक

३. मच्चरिय चेतसिक

४. कुक्कुच्च चेतसिक

*_थीदुक चेतसिक 2_*

१. थीन चेतसिक

२. मिध्द चेतसिक.

*_विचिकिच्छा चेतसिक 1_*

१. विचिकिच्छा चेतसिक

*_शोभन चेतसिक 25 (वर्गीकृत)_*

▪️शोभन साधारण चेतसिक 19

▪️विरति चेतसिक 3

▪️अप्पमा चेतसिक 2

▪️पञिन्दरिय चेतसिक 1

*_शोभन साधारण चेतसिक 19_*

१. सद्धा चेतसिक

२. सति चेतसिक

३. हिरि चेतसिक

४. ओत्तप्प चेतसिक

५. अलोभ चेतसिक

६. अदोस चेतसिक

७. तत्तरमज्झत्तता चेतसिक

८. कायपस्सध्दि चेतसिक

९. चित्तपस्सध्दि चेतसिक

१०. कायलहुता चेतसिक

११. चित्तलहुता चेतसिक

१२. कायमुदुता चेतसिक

१३. चित्तमुदुता चेतसिक

१४. कायकम्मञ्ञता चेतसिक

१५. चित्तकम्मञ्ञता चेतसिक

१६. कायपागुञ्ञता चेतसिक

१७. चित्तपागुञ्ञता चेतसिक

१८. कायुजुकता चेतसिक

१९. चित्तुजुकता चेतसिक

*_विरति चेतसिक 3_*

१. सम्मावाचा चेतसिक

२. सम्मकमन्ता चेतसिक

३. सम्माआजीव चेतसिक

*_अप्पमञ्ञा चेतसिक 2_*

१. करूणा चेतसिक

२. मुदिता चेतसिक

*_पञ्ञिन्दरिय चेतसिक 1_*

१. पञ्ञा चेतसिक

🌺🌺🌺🌺🌺

*_मूळ लेखिका :– भिक्खुनी अभिञ्ञा_*

*_मराठी अनुवाद व संकलन :– महेश कांबळे_*

*_दिनांक :– १२/१२/२०२५_*

🌺🌺🌺🌺🌺

यशवंत भीमराव आंबेडकर

 ☘️☘️☘️☘️☘️☘️☘️☘️☘️☘️☘️

       *_यशवंत भीमराव आंबेडकर_*

                     *_भैय्यासाहेब_*

https://mikamblemahesh.blogspot.com/2025/12/blog-post_72.html

 ☘️☘️☘️☘️☘️☘️☘️☘️☘️☘️☘️

       _यशवंत भीमराव आंबेडकर उर्फ भैय्यासाहेब यांची आज जयंती आहे. (जन्म १२ डिसेंबर १९१२ – मृत्यू १७ सप्टेंबर १९७७) बाबासाहेबांच्या महाप्रयाणानंतर यशवंतरावांनी स्वतःला धम्मकार्यासाठी झोकून दिले व बाबासाहेबांच्या सामाजिक समतेचे काम वेगाने सुरू ठेवले._

*_भैय्यासाहेब आंबेडकर यांचा अल्प परिचय_*

                _यशवंतरावांना लहानपणापासूनच न्यूमॅनेटिक आणि पायाच्या पोलियोसारख्या आजाराने ग्रासले होते. गावठी औषधांच्या उपचाराने त्यांना बरे करण्यात आले. त्यांचे शिक्षण मॅट्रिकपर्यंतच झाले. त्यांचे *लग्न १९ एप्रिल १९५३ रोजी मीराबाई सोबत झाला.* भय्यासाहेबांनी कधीही बाबासाहेबांच्या नावाचा फायदा घेतला नाही. त्यांनी स्वत:चे आयुष्य स्वत: घडविले त्यांनी सिमेंटचा कारखाना काढला. त्यानंतर मुंबई विमानतळाच्या परिसरात बांधकाम करणे हा नवीन उद्योग सुरु केला आणि त्यात त्यांनी कोणालाच वाटेकरी घेतले नाही. हा व्यवसाय सुरळीतपणे चालला होता._

       _यशवंतरावांनी नंतर बाबासाहेबांच्या चळवळीत भाग घेण्यास सुरुवात केली. त्यांनी *भारत भूषण प्रिंटिंग प्रेस हा छापखाना सुरू केला. पुढे ह्या प्रेसचे बुद्धभूषण प्रिटिंग प्रेस असे नाव झाले. १९४४ पासून बाबासाहेबांच्या ‘जनता’, ‘प्रबुद्ध भारत’ या मुखपत्रांचे व्यवस्थापन तेच पाहत होते. बुद्धभूषण प्रिंटिंग प्रेसमध्ये बाबासाहेबांचा Thoughts on Pakistan हा इंग्रजी ग्रंथ भय्यासाहेबांनीच छापला. बाबासाहेबांनी हा ग्रंथ भय्यासाहेब व मुकुंदराव यांना अर्पण केलेला आहे. बाबासाहेबांचे Federation versus Freedom आणि Thoughts on Linguistic States हे ग्रंथही भैय्यासाहेबांनी छापले. त्यानंतर बाबासाहेबांच्या आदेशानुसार आणि भारतीय बौद्ध महासभेच्या वतीने त्यांनी वा. गो. आपटे लिखित ‘बौद्धपर्व’ हा ग्रंथही आपल्या छापखान्यात छापून प्रसिद्ध केला.*_

       _भैय्यासाहेबांचे लिखाण तर्कशुद्ध आणि विचारगर्भ असे. त्यांच्या लिखाणातील व भाषणातील विशेष उल्लेखनीय बाब म्हणजे म्हणी आणि वाक्यप्रचार यांचा मोठया प्रमाणावर वापर असे._

       _भैय्यासाहेबांनी बाबासाहेबांची अनेक स्मारके उभारली. *बौध्दजन पंचायत समितीचे १ ले स्मारक त्यांनी मुंबई येथे बांधले. या डॉ.आंबेडकर सभागृहाचे भूमिपूजन दि.२-४-१९५८ ला व उद्‌घाटन २२-६-१९५८ ला झाले. मुंबई नागरिकांच्या वतीने कफ परेड येथे बाबासाहेबांचा पुतळा बसविण्याचे ठरले. भैय्यायासाहेबांनी आग्रह धरला की २६ जानेवारी १९६२ रोजीच पुतळ्याचे अनावरण झाले पाहिजे. म्हणून शेवटच्या क्षणी कमी पडत असलेली रक्कम महापौरांना दिली व ठरल्याप्रमाणे २६ जानेवारी १९६२ रोजी महाराष्ट्राचे राज्यपाल प्रकाश यांच्या हस्ते पुतळ्याचे अनावरण झाले. चवदार तळे क्रांतीचे स्मारक म्हणून जेथे मनुस्मृतीचे दहन करण्यात आले. त्या जागेवर अशोक स्तंभाच्या धर्तीवर क्रांतिस्तंभ उभारण्यासाठीही यशवंतरावांनी पुढाकार घेतला. येवढे काय तर नागपूर ची दिक्षा भूमीची जागा मिळवून तेथे समिती गठीत करून आले. चैत्यभूमीच्या रूपाने बाबासाहेबांचे स्मारक व्हावे म्हणून भारतीय बौद्ध महासभेने दि.२०-३- १९५७ रोजी BMS कडे ४० बाय ४० ची जागा मागितली BMS ने ८ बाय ८ ची जागा मंजूर केली. परंतु मागणीपेक्षा एक इंचही कमी जागा घेणार नाही असा पवित्रा भैय्यासाहेबांनी घेतला. अखेर BMS improvement committee ने ४० बाय ४० ची जागा मान्य केली. जोपर्यंत शेड्यूल्ड कास्ट फेडरेशन (शेकाफे) आणि भारतीय रिपब्लिकन पक्ष (RPI) हे एकसंघ होते तोपर्यंत या स्मारकांना गती येत होती. जनताही आपला पै पैसा देत होती. जनता स्टेट बँकेसमोर रांगा लावून पैसे भरत होती. स्टेट बँकेत भरणा करावा म्हणून भय्यासाहेब कुलाबा ते दहिसर व कल्याण पर्यंत फिर फिर फिरले १९६६ साली डॉ. बाबासाहेबांचा ७५ वा जन्म दिवस येत असल्यामुळे हा जन्मदिवस ‘अमृत महोत्सव’ म्हणून भव्य प्रमाणात साजरा करण्याचे भय्यासाहेबांनी ठरविले. या अमृत महोत्सव प्रसंगी डॉ. बाबासाहेबांचे जीवन कार्याचे प्रतीक म्हणून एक ‘भीमज्योत’ महू ते मुंबई या ठिकाणी आणण्याचे ठरविले. २७-३-१९६६ रोजी ही भीम-ज्योत भारताचे तत्कालीन मजूर मंत्री जगजीवनराम यांच्या हस्ते प्रज्वलित करण्यात आली. ह्या कार्यक्रमाच्या अध्यक्षस्थानी खासदार दादासाहेब गायकवाड होते. भीम-ज्योत महू हून इंदौर, भोपाळ, हुशंगाबाद, बैतूल, नागपूर, पुलगाव, औरंगाबाद, येवला, नाशिक, हरेगावनगर, संगमनेर, देहूरोड, पुणे, सातारा, वणी, पाचगणी, महाबळेश्वर, खेड, मंडणगड, दापोली, महाड, पेण, पनवेल, कल्याण, ठाणे, मुलुंड, राजगृहवरून दादरच्या चैत्यभूमीला आणण्यात आली. ह्या भीमज्योतीदरम्यान मिळालेल्या धम्मदानातून चैत्यभूमी स्मारक उभारण्यात आले.*_

       *_संदेश कार्य : धम्म कार्यसंपादन करा_*

      

             _डॉ. बाबासाहेब आंबेडकर यांच्या महापरिनिर्वाणानंतर भय्यासाहेब भारतीय बौद्ध महासभेचे दुसरे अध्यक्ष झाले. *‘भारत बौद्धमय करीन’ हा बाबासाहेबांचा संकल्प उराशी घेऊन भय्यासाहेबांनी काम सुरु केले.* त्यांनी धम्मदीक्षेचे अनेक कार्यक्रम घेतले, धम्म परिषदा भरविल्या, धम्म मेळावे सर्वत्र होत होते. प्रचार सर्वत्र जोरात सुरू केला भय्यासाहेब आमदार असतांना त्यांनी विधानपरिषदेत बौद्धांच्या हक्कांबद्दल हिरीरीने बाजू मांडली तसेच या नवीन बौद्धांच्या सवलतीविषयी ते पंतप्रधान मोरारजी देसाईंना भेटले होते. *भारतीय बौद्ध महासभेचे अध्यक्ष या नात्याने त्यांनी श्रीलंका, थायलंड, म्यानमार, सारनाथ व दिल्ली येथे झालेल्या जागतिक बौद्ध परिषदांमध्ये भारतीय बौद्धांच्या समस्या मांडल्या. खेड्यापाड्यातील बौद्ध विहारांचे उद्‌घाटन केले. १९६८ साली मुंबई येथे धम्म परिषद भरविण्यात आली व प्रमुख पाहुणे म्हणून दलाई लामा यांना बोलविण्यात आले. ह्या धम्म परिषदेमध्ये अनेक महत्त्वाचे ठराव पारित करण्यात आले. त्यात संस्कार विषयक आचार संहिता सर्वानुमते मान्य करण्यात आली. ‘बौद्ध जीवन संस्कार पाठ’ या नावाचे पुस्तक तयार करण्यात आले. धम्म प्रसार कार्याचा एक भाग म्हणून १९६७ मध्ये ११ व्या धम्मचक्र प्रवर्तन दिनी भय्यासाहेबांनी स्वतः श्रामणेरची दीक्षा घेतली व त्या कालावधीत ते चैत्यभूमीतच राहत होते. त्यांचे नाव ‘महापंडित काश्यप’ असे ठेवण्यात आले होते.* १९५९ मध्ये महास्थविर संघरक्षित लंडनहून आले होते. त्यांनी भय्यासाहेबांची भेट घेतली होती. *महापुरुषाच्या पोटी जन्म घेऊन स्वतःचे अस्तित्व सिद्ध करण्यासाठी किती कठोर परिस्थितीचा सामना करावा लागतो याचा प्रत्यय भैय्यासाहेब आंबेडकरांना निश्चितच आला होता. नव्हे संपूर्ण आयुष्यात ते ओझे घेऊन जगावे लागले असावे. जगाने ज्या महानावाच्या क्रांतीचा, विचारांचा आणि बुद्धीचा गौरव केला तो महामानव व्यक्तिमत्त्वाच्या पडताळणीचा आधार बनत असेल. अश्या परिस्थितीत स्वतंत्र व्यक्तिमत्त्व कसे उभारायचे याचे दडपण निश्चितच भैय्यासाहेबांना होते. मोठ्या वृक्षाखाली पालव्या कोमेजून जातात तशीच परिस्थिती भैय्यासाहेबांवर ओढवली असेल.* डॉ. बाबासाहेब आंबेडकरांचा वारस म्हणून किती दडपणाचा सामना भैय्यासाहेबांना करावा लागला. याचा विचार करून भैय्यासाहेब आंबेडकरांच्या व्यक्तिमत्वाकडे बघितले गेले नाही._

       _भैय्यासाहेबांना कधीही घमेड नव्हती. भैय्यासाहेबांचा स्वभाव शांत होता. शिवाय शारीरिक व्याधीमुळे सुद्धा त्यांच्या व्यक्तिमत्त्वावर प्रभाव टाकला होता. संधिवाताचा सामना करतांना सोसावे लागलेले दुःख त्यांनी कधी सामाजिक जीवनात उतरू दिले नाही. परंतु काही समाजकंटकांनी त्यांच्या या आजाराचे भांडवल करून भैय्यासाहेबांच्या व्यक्तिमत्त्वाला बदनाम करण्याचा प्रयत्‍न केला._

       _*भैय्यासाहेब हे बाबासाहेबांचे एकमेव वारस होत जे जगले. हे दडपण पेलून धरतांना भैय्यासाहेबांनी एक स्वतंत्र व्यक्तिमत्त्व निर्माण केले. कदाचित ते असामान्य नसेलही परंतु शांत, चिंतनशील, सहनशील, वैचारिक असे गुणवैशिष्ट्य त्यांच्या व्यक्तिमत्त्वात निश्चितच होते. बाबासाहेबांच्या महापरिनिर्वाणानंतर भारतीय बौद्ध महासभेचे अध्यक्ष म्हणून जबाबदारी पार पडतांना त्यांच्या शांत व्यक्तिमत्त्वाचा निश्चितच लाभ झाला. ज्यामुळे भारतीय बौद्ध महासभेचा त्यांच्या कार्यकाळात अनेक राज्यांमध्ये व्याप वाढू लागला. बाबासाहेबांच्या महापरिनिर्वाणानंतर भैय्यासाहेब आंबेडकरांनी यासाठी कधी हट्ट धरला नाही. किंवा कुठलेही पद घेतले नाही. बाबासाहेबांचा राजकीय वारस म्हणून स्वतःला कधी समोर केले नाही. सदैव इतरांना पुढे करून त्यांना समर्थन देऊन स्वतः मात्र आयुष्यभर धम्माचे काम करीत राहिले. धम्म कार्यात स्वतःला वाहून घेतले. आजच्या आधुनिक पिढीला आणि जे स्वतःला डॉ. बाबासाहेब आंबेडकरांचे अनुयायी म्हणवून घेतात त्यांच्यासाठी भैय्यासाहेबांचे व्यक्तिमत्व आदर्श ठरावे असेच आहे.*_

       _भैय्यासाहेबांनी राजकीय स्वार्थाचा त्याग केला. धम्मकार्य केले तरीही काहींनी त्यांना बदनाम करण्याचे सोडले नाही. ज्यामुळे भारतीय बौद्ध महासभेला अपेक्षित यश मिळविता आले नसले, तरी जे काही आज भारतात बौद्धांची संख्या वाढलेली आहे. ती भैय्यासाहेबांनी केलेल्या प्रयत्‍नांचाच परिपाक आहे. *१९६२ ला भैय्यासाहेबांचा ५० वा वाढदिवस साजरा केला गेला होता. तेव्हा त्यांच्या सन्मानार्थ दादासाहेब गायकवाडांनी काढलेले गौरवोद्गार अतिशय बोलके आहे. दादासाहेब गायकवाड म्हणाले होते, ‘भैय्यासाहेब माझ्यासारख्या आंधळ्यांची काठी आहेत’. डॉ. बाबासाहेब आंबेडकरांचे वारसत्व लाभलेले भैय्यासाहेब चळवळीत इतरांचे काठी बनले. चळवळीत इतरांना सहकार्य केले. चळवळीला दिशा देण्याचे काम केले. पण कधीही स्वतःचे नेतृत्व समाजावर लादले नाही. नेतृत्व संघर्षापासून सदैव स्वतःला अलिप्त ठेवले. भैय्यासाहेब हे दादासाहेब गायकवाडांच्या खांद्याला खांदा लावून सदैव त्यांच्या पाठीशी राहिले.*_

       _*भैय्यासाहेब आंबेडकर हे बाबासाहेबानंतरचे एकमेव नेते होते, जे समाजासाठी व धम्मकार्यासाठी जगले.* ज्यांनी स्वतःचा स्वार्थ कधीच बघितला नाही. राजकीय लालसा कधी बाळगली नाही. सत्तेच्या मोहजाळातून अलिप्त राहिले. टीकाकारांना उत्तरे न देता शांत राहून अप्रत्यक्ष उत्तरे देत राहिले. कुणाच्याही विरुद्ध भूमिका न घेता, कुणावर टीका करीत न बसता भारतीय बौद्ध महासभेच्या माध्यमातून धम्माची जबाबदारी पार पाडत राहिले. भैय्यासाहेबांनी स्वतःसोबत मीराताई आंबेडकरांनाही धम्मकार्यात वाहून घेतले. इतकेच नाही तर भैय्यासाहेबांनी त्यांच्या मुलांवर केलेल्या संस्काराचाच परिणाम म्हणून आजही त्यांची मुले बाळासाहेब उर्फ प्रकाश आंबेडकर, भीमराव आंबेडकर व आनंदराज आंबेडकर स्वतःच्या कर्तृत्वाने या समाजात स्वतःचे स्थान निर्माण करीत आहेत. पण कधीही त्यांनी बाबासाहेबांचे वारस म्हणून संपूर्ण समाजाचे आम्हीच नेते असा आव आणला नाही. हा भैय्यासाहेब आंबेडकरांनी त्यांच्या मुलांवर केलेल्या संस्काराचाच परिणाम म्हणावा लागेल. *भैय्यासाहेब हे समाजासाठी, आंबेडकरी चळवळीसाठी केलेले त्यागाचे प्रतीक आहेत.*_

 ☘️☘️☘️☘️☘️☘️☘️☘️☘️☘️☘️

*_त्या सुर्यपुत्र भैय्यासाहेब भिमराव आंबेडकर यांना १२ डिसेंबर जयंती दिनी विनम्र अभिवादन !_*

                       *_महेश कांबळे_*

                           *_बौद्धाचार्य_*

                      *_१२/१२/२०२२_*

🙏🙏🙏🙏🙏🙏🙏🙏🙏🙏🙏

खाद्यपदार्थ

🌼🌼🌼🌼🌼🌼🌼🌺🌺🌺💐

📜 *_खाद्यपदार्थ_* 📜

https://mikamblemahesh.blogspot.com/2025/12/blog-post_11.html

🌼🌼🌼🌼🌼🌼🌼🌺🌺🌺💐

१. Victuals (आहारा): अन्न/खाद्यपदार्थ

२. Barley (यवो): जव

३. Bean (मासो): शेंगा/घेवडा

४. Liquor (distilled) (सुरा (Fermented), मेरयं): मद्य (दारू)

५. Beef (गोमंसं): गोमांस

६. Meat (मंसं): मांस

७. Beverage (पानं): पेय

८. Dried meat (वल्लूरं): सुकवलेले मांस

९. Bread (गोधुमपूपो): पोळी/पाव

१०. Essence of meat (मंसरसो): मांसाचा रस/मांसरस

११. Butter (नोनीतं): लोणी

१२. Milk (खीरं): दूध

१३. Butter-milk (ताक): ताक

१४. Molasses (फणीतं): काकवी/गुळाचा रस

१५. Clarified butter (घतं): तूप

१६. Mustard (सिद्धत्थो): मोहरी

१७. Cake (पूवो; पुपो): केक/पुआ

१८. Mutton (एळकमंसं): मटण (मेंढीचे मांस)

१९. Candy (खण्डो): साखर/साखरेचा खडा

२०. Oil (तेलं): तेल

२१. Chillies (मरिचं): मिरच्या

२२. Onion (पलण्डु (m)): कांदा

२३. Coffee (कॉफी (f)): कॉफी

२४. Paddy (वीही (m)): भात (धान्य)

२५. Corn (धञ): धान्य

२६. Pepper (कोलकं): मिरी/काळे मिरे

२७. Cummin-seed (जीरकं): जिरे

२८. Pork (सूकरमंसं): डुक्कर मांस

२९. Curd (दघि (nt)): दही

३०. Rice (तण्डुलं): तांदूळ

३१. Curry (व्यञ्जनं): कढी/भाजी

३२. Rice-boiled (ओदनो; भत्तं): शिजवलेला भात/ओदन

३३. Curry-stuffs (कटुकभण्ड): मसाले/भाजीसाठीचे साहित्य

३४. Rice-gruel (यागु (f)): भाताची पेज/येगूल

३५. Drink (पानकं): पिणे/पेय

३६. Salad (उत्तरिभङ्गो; सालवो): कोशिंबीर/सॅलड

३७. Fat (वसा): चरबी/स्निग्ध पदार्थ

३८. Salt (लवणं, लोणं): मीठ

३९. Fish (मच्छो): मासा

४०. Sesame (तिलं): तीळ

४१. Dried fish (सुक्खमच्छो): सुकवलेला मासा

४२. Sweetmeat (खज्जकं): मिठाई/गोड पदार्थ

४३. Salted-fish (लोणमच्छो): खारवलेला मासा

४४. Syrup (पानं; पानकं): सरबत

४५. Flour (पिट्ठ): पीठ

४६. Tamarind (चिञ्च): चिंच

४७. Fried-flour (सत्तु (m)): भाजलेले पीठ/सत्तू

४८. Tea (चहा): चहा

४९. Food (भोजनं, आहारो): अन्न/भोजन

५०. Treacle (फाणीतं): काकवी

५१. Hard food (खादनीयं): कठीण अन्न/खाद्य (चघळायचे)

५२. Turmeric (हळिद्दि (1)): हळद

५३. Soft food (भोजनीयं): मऊ अन्न/भोज्य (गिळायचे)

५४. Venison (मिगमंसं): हरीण मांस

५५. Garlic (लसुणं): लसूण

५६. Vinegar (बिलङ्गो): व्हिनेगर/शिर्का

५७. Ghee (घतं): तूप

५८. Wine (मुद्दिकासवो): द्राक्षासव/वाइन

५९. Gingilly (तिलं): तीळ

६०. Yam (कन्दो; आलुवो): रताळे/कंद

६१. Grain (धाञ): धान्य

६२. Gram (चनको): हरभरा

६३. Green-peas (मुग्गो): हिरवे वाटाणे/मूग

६४. Honey (मधु (nt)): मध

६५. Jaggery (गुळो): गूळ

६६. Boiled (सेदित): उकडलेले

६७. Cooked (पक्कू, पचित): शिजवलेले

६८. Fried (भज्जित): तळलेले

६९. Kernel (मिञ्जा): गर/बी/मज्जा

७०. Roasted (अङ्गारपक्को): भाजलेले/शेकालेले (कोळशावर)

🌼🌼🌼🌼🌼🌼🌼🌺🌺🌺💐

*_मराठी अनुवादक – महेश कांबळे_*

*_दिनांक : १२/१२/२०२५_*

*_संदर्भ : Dr Babasaheb Ambedkar writings and speeches vol 16_*

🌼🌼🌼🌼🌼🌼🌼🌺🌺🌺💐

शरीराचे अवयव, इंद्रिये आणि घटक भाग

🌼🌼🌼🌼🌼🌼🌼🌺🌺🌺💐

*_शरीराचे अवयव, इंद्रिये आणि घटक भाग_*

_(Members, Organs and Component parts of the body)_

https://mikamblemahesh.blogspot.com/2025/12/blog-post_10.html

🌼🌼🌼🌼🌼🌼🌼🌺🌺🌺💐

१. Abdomen (वत्थि): पोट, उदर

२. Back bone (पिट्ठिकण्टको): पाठीचा कणा

३. Ankle (गाप्फको): घोट्या

४. Belly (कुच्छि): पोट, उदर

५. Bile (पित्तं): पित्त

६. Anus (गुडं): गुदद्वार

७. Blood (लोहितं, रुधिरं): रक्त

८. Arm (बाहु): बाहू

९. Body (कायो; सरीरं): शरीर, देह

१०. Arm-pit (कच्छो): बगल

११. Artery (धमनी): धमनी (रक्तवाहिनी)

१२. Bone (अट्ठि): हाड

१३. Back (पिट्ठि): पाठ

१४. Bowels (अन्तं): आतडी

१५. Brain (मत्थलुङ्ग): मेंदू

१६. Breast (उरो): छाती

१७. Breast of Woman (धनो): स्त्रीचे स्तन

१८. Cheek (कपोलो): गाल

१९. Chin (चुबुकं): हनुवटी

२०. Collar-bone (अक्खको): गळ्याचे हाड (हंसळी)

२१. Crown of the head (मुद्धा): टाळू (डोक्याचा वरचा भाग)

२२. Ear (कण्णो; सोतं): कान

२३. Elbow (कप्परो): कोपर

२४. Excrement (वच्चं): विष्ठा, मल

२५. Eye (अक्खि; नयनं): डोळा

२६. Eye-brow (भमुका): भुवई

२७. Eye-lash (पखुमं): पापणी

२८. Face (आननं; वदनं): चेहरा

२९. Fang (दाठा): सुळे

३०. Fat (मेदो): चरबी

३१. Female-organ (योनी): योनी (स्त्री-जननेंद्रिय)

३२. Finger (अङ्गुलि): बोट

३३. Little finger (कणिट्ठाङ्गुलि): करंगळी

३४. Flank (पस्सं): बाजू, कुशी

३५. Flesh (मंसं): मांस

३६. Foot (पादो): पाय (पाऊल)

३७. Fore-head (ललाटो, नलाटो): कपाळ

३८. Fore-finger (तज्जनी): तर्जनी

३९. Hand (हत्थो, पाणि): हात

४०. Hair (केसो; On the body लोमं): केस; शरीरावरील केस (रोम)

४१. Head (सीसं): डोके, शीर

४२. Heart (हृदयं): हृदय

४३. Heel (पण्ही): टाच

४४. Hip (जघनं, कटि): कंबर, नितंब

४५. Jaw (हनुका): जबडा

४६. Thigh (ऊरु): मांडी

४७. Kidney (वक्कं): मूत्रपिंड

४८. Knee (जाणु): गुडघा

४९. Knot of hair (धम्मिल्लो): केसांचा अंबाडा

५०. Leg (पादो): पाय (संपूर्ण पाय)

५१. Lip (ओट्ठो, दन्तावरणं): ओठ

५२. Liver (यकनं): यकृत

५३. Lungs (पफ्फासं): फुफ्फुस

५४. Lymph (वसा): वसा (मेद, पातळ चरबी)

५५. Marrow of the bone (अट्ठिमिञ्जा): अस्थिमज्जा (हाडातील मगज)

५६. Mesentery (अन्तगुणं): मेसेन्टरी (आतड्यांना जोडणारा पडदा)

५७. Nail (नखो): नख

५८. Neck (गीवा): मान

५९. Nerve (सिरा): शीर, नस

६०. Nipple (चूचुकं): स्तनाग्र

६१. Nose (नासा, घाणं): नाक

६२. Outer-skin (छवि): बाह्य त्वचा

६३. Palm (हत्थतलं): तळहात

६४. Phlegm (सेम्हं): कफ, श्लेष्मा

६५. Pleura (किलोमकं): फुफ्फुसावरील आवरण (किलोमक)

६६. Pupil of the eye (अक्खितारा): डोळ्याची बाहुली

६७. Pus (पूयो): पू

६८. Rib (फसुका): बरगडी

६९. Saliva (खेलो): लाळ

७०. Semen virile (सुक्क): वीर्य

७१. Shank (जन्घा): पोटरी, पिंडरी

७२. Shoulder (अंसकूटो): खांदा

७३. Sinew (नहारु): स्नायू, कंडरा

७४. Skin (तचो): त्वचा

७५. Skull (सीसकपालो): कवटी (डोक्याचे हाड)

७६. Snot (सिङ्घाणिका): शेंबूड

७७. Sole (पादतलं): तळपाय

७८. Sweat (सेदो): घाम

७९. Synovial fluid (लसिका): सांध्यांमधील द्रव (लसिका)

८०. Tear (अस्सु): अश्रू

८१. Thumb (अङ्गट्ठो): अंगठा

८२. Toe (पादाङ्गुलि): पायाचे बोट

८३. Tooth (दन्तो): दात

८४. Urine (मुत्तं): मूत्र

🌼🌼🌼🌼🌼🌼🌼🌺🌺🌺💐

*_मराठी अनुवादक – महेश कांबळे_*

*_दिनांक : ११/१२/२०२५_*

*_संदर्भ : Dr Babasaheb Ambedkar writings and speeches vol 16_*

🌼🌼🌼🌼🌼🌼🌼🌺🌺🌺💐

Persons According to their Profession

 🌼🌼🌼🌼🌼🌼🌼🌺🌺🌺

*_Persons According to their Profession_*

https://mikamblemahesh.blogspot.com/2025/12/persons-according-to-their-profession.html

🌼🌼🌼🌼🌼🌼🌼🌺🌺🌺

१. Actor, *नटो* - नट, अभिनेता

२. Artisan, *सिप्पि* (m) - कारागीर, शिल्पकार

३. Baker, *पूपकारो* - पाव किंवा बेकरीचे पदार्थ बनवणारा (बेकर)

४. Barber, *नहापितो* - न्हावी

५. Artist, *चित्तकारी* - चित्रकार, कलाकार

६. Author, *गन्धकारो* - लेखक, ग्रंथकार

७. Blacksmith, *कम्मारो* - लोहार

८. Book-binder, *पोत्थकसिबको* - पुस्तके बांधणारा

९. Broker, *कयविक्कयिको* - दलाल

१०. Butcher, *मामविको, पसुघातको* - कसाई, मांस विक्रेता

११. Goat-herd, *अजपालो* - शेळीपालक, मेंढपाळ

१२. Gold-smith, *सुवण्णकारो* - सोनार

१३. Grass-dealer, *तिणहारको* - गवत विक्रेता

१४. Caravan-leader, *सत्थवाहो* - काफिला प्रमुख, तांडा प्रमुख

१५. Carpenter, *वड्ढकी*, (m) - सुतार

१६. Harlot, *गणिका* - वेश्या

१७. Carter, *साकटिको* - गाडीवान (गाडी चालवणारा)

१८. Hireling, *भटको* - भाड्याने काम करणारा, नोकर

१९. Charioteer, *रथाचरियो, सारथी* (m) - सारथी

२०. Cheat, *वञ्चको, सठो" - फसवा, ठग

२१. Chemist, *रसायनिको* - रसायनशास्त्रज्ञ

२२. Clerk, *लेखको* - लिपिक, कारकून

२३. Compositor, *वण्णयोजको* - अक्षर जुळवणारा (मुद्रणालयात)

२४. Confectioner, *पूपियो* - मिठाईवाला

२५. Cook, *सुदो* - आचारी, स्वयंपाकी

२६. Cow-herd, *गोपालो* - गुराखी, गोपालक

२७. Cultivator, *कस्सको* - शेतकरी

२८. Dancer, *नटो: नत्तको* - नर्तक, नाचणारा

२९. Dealer in carpets, *पादारिको* - गालिचे विक्रेता

३०. Dealer in cloth, *वत्थिको* - कापड विक्रेता

३१. Dealer in furniture, *दारूभण्डिको* - फर्निचर विक्रेता

३२. Dealer in liquor, *मज्जविक्कयी* - दारू विक्रेता

३३. Dealer in medicine, *ओसधिको* - औषध विक्रेता

३४. Dealer in oil, *तेलिको* - तेल विक्रेता, तेली

३५. Dealer in perfume, *गन्धिको* - अत्तर/सुगंधी द्रव्ये विक्रेता

३६. Dealer in swine, *सूकरिको* - डुक्कर विक्रेता

३७. Dealer in wood, *कट्टिको* - लाकूड विक्रेता

३८. Driver, *पाजको* - चालक

३९. Drunkard, *सुरासोण्डो* - दारू पिणारा (मद्यपी)

४०. Dyer, *रज्जको* - रंगारी

४१. Elephant-keeper, *हत्थिगोपको* - हत्ती सांभाळणारा (महावत)

४२. Engineer, *यन्तसिप्पी* (m) - अभियंता (इंजिनिअर)

४३. Farmer, *कस्सको* - शेतकरी

४४. Fisherman, *धिवरो* - कोळी, मासे धरणारा

४५. Fish-monger, *मच्छिको* - मासे विक्रेता

४६. Foreman, *कम्मन्तनायको* - फोरमन, कामगार प्रमुख

४७. Fortune-teller, *झक्खणिको* - भविष्यवेत्ता, ज्योतिषी

४८. Fowler, *साकुणिको* - पक्षी पकडणारा

४९. Gambler, *अक्खधुत्तो* - जुगारी

५०. Gamester, *जूतकारो* - जुगार खेळणारा

५१. Gardener, *उय्यानपालो* - माळी, बागकाम करणारा

५२. Garland-maker, *मालाकारो* - माळी, हार बनवणारा

५३. Gate-keeper, *द्वारपालो* - द्वारपाल, पहारेकरी

५४. Horse-keeper, *अस्सगोपको* - घोडे सांभाळणारा

५५. Hunter, *लुद्दको* - शिकारी

५६. Jockey, *अस्साचरियो* - जॉकी (घोडेस्वार)

५७. Juggler, *इन्दजालिको* - जादूगार

५८. Labourer, *कम्मकारो* - मजूर, कामगार

५९. Lawyer, *नीतिवेदी* (m) - वकील, न्यायवेत्ता

६०. Lutanist, *वेणिको* - वीणा वाजवणारा

६१. Mason, *इटुकवड्ढकी*, (m) - गवंडी

६२. Mathematician, *गणको* - गणितज्ञ

६३. Merchant, *वाणिजो* - व्यापारी

६४. Messenger, *दूतो, सासनहारो* - दूत, संदेशवाहक

६५. Musician, *वादको* - संगीतकार, वाजवणारा

६६. Orator, *कथिको* - वक्ता

६७. Painter, *वण्णालेपको* - रंग देणारा, चित्रकार

६८. Pediar, *कच्छपुटो" - पादचारी विक्रेता (फेरीवाला)

६९. Physician, *वेज्जो* - वैद्य, डॉक्टर

७०. Player, *कीळको* - खेळाडू, खेळणारा

७१. Potter, *कुम्भकारो* - कुंभार

७२. Preacher, *देसको* - उपदेशक

७३. Printer, *मुद्दापको* - मुद्रक (प्रिंटर)

७४. Publisher, *पकासको* - प्रकाशक

७५. Rice-merchant, *तण्डुलिको* - तांदूळ विक्रेता

७६. Scavenger, *पुक्कूसो* - सफाई कामगार

७७. Sculptor, *सिलावड्ढकी*, (m) - शिल्पकार, मूर्तीकार

७८. Shepherd, *मेण्डपालो* - मेंढपाळ

७९. Shoe-maker, *उपाहनिको* - बूट/चप्पल बनवणारा

८०. Shoe-keeper, *आपणिको* - दुकानदार

८१. Singer, *गायको* - गायक

८२. Slave, *दासो (m). दासी* (1) - गुलाम (पुरुष), गुलाम (स्त्री)

८३. Stationer, *लिपिभण्डिको* - लेखन सामग्री/स्टेशनरी विक्रेता

८४. Surveyor, *भूमिमापको, रज्जुगाहको* - भूमी मोजणी करणारा

८५. Tailor, *तुण्णवायो* - शिंपी

८६. Tanner, *चम्मकारो* - चर्मकार, कातडी कमावणारा

८७. Teacher, *आचरियो, सिक्खापको* - शिक्षक, शिकवणारे

८८. Thief, *चोरो* - चोर

८९. Trainer of horses, *अस्सदमको* - घोडे प्रशिक्षित करणारा

९०. Turner, *चुन्दकारो* - टर्नर (लाकडी वस्तू/भांडी बनवणारा)

९१. Warrior, *योद्धो* - योद्धा

९२. Washerman, *रजको, धोवको* - धोबी

९३. Weaver, *पेसकारो* - विणकर

🌼🌼🌼🌼🌼🌼🌼🌺🌺🌺💐

*_मराठी अनुवादक – महेश कांबळे_*

*_दिनांक : १०/१२/२०२५_*

*_संदर्भ : Dr Babasaheb Ambedkar writings and speeches vol 16_*

🌼🌼🌼🌼🌼🌼🌼🌺🌺🌺💐

Relations जातका

 🌼🌼🌼🌼🌼🌼🌼🌺🌺🌺

                   Relations *जातका*

https://mikamblemahesh.blogspot.com/2025/12/relations.html

🌼🌼🌼🌼🌼🌼🌼🌺🌺🌺

Aunt (maternal uncle's wife) — *मातुलानी* (f) — मावशीची जाऊ / काकू (आईच्या भावाची पत्नी) Aunt (paternal uncle's wife) — *चुल्लमाता* — काकू (वडिलांच्या भावाची पत्नी)

Blood relation — *सालोहितो* — रक्ताचे नाते असलेला

Brother — *भाता* (m) — भाऊ

Brother-in-law — *कालो* — बहिणीचा नवरा / भावजईचा मेहुणा

Child — *दारको* — मुलगा किंवा मूल

Cousin (paternal aunt's son) — *पितुच्छापुत्तो* — आत्या-पुतण्या (वडिलांच्या बहिणीचा मुलगा)

Cousin (maternal aunt's son) — *मातुच्छापुत्तो* — मावशीचा मुलगा

Cousin (paternal uncle's son) — *चूलपितुपुत्तो* — काकाचा मुलगा

Cousin (maternal uncle's son) — *मातुलपुत्तो* — मामाचा मुलगा

Daughter — *धीता* — मुलगी

Daughter-in-law — *सुणीसा* — सून

Elder-brother — *जेट्ठभाता* — मोठा भाऊ

Elder-sister — *जेठ्ठभगिनी* (f) — मोठी बहीण

Father — *पिता* (m) — वडील

Father-in-law — *ससुरो* — सासरा

Father's sister — *पितुच्छा* — आत्या (वडिलांची बहीण)

Grandfather — *अय्यको / पितामहो* — आजोबा

Grandmother — *अय्यिका / मातामही* — आजी

Grandson — *नत्ता* (m) — नातू

Great-grandfather — *पय्यको* — पणजोबा

Great-grandmother — *पय्यिका / मातामही* — पणजी

Great-grandson — *पनत्ता* (m) — पणतू

Husband — *पति, भत्ता* (m) — नवरा / पती

Husband's brother — *देवरो* — देवर

Maternal uncle — *मातुलो* — मामा

Mother — *माता, अम्मा* — आई

Mother-in-law — *सस्सु* (f) — सासू

Mother's sister — *मातुच्छा* — मावशी

Nephew (sister's son) — *भगिनेय्यो* — भाचा (बहिणीचा मुलगा)

Nephew (brother's son) — *भातुपुत्तो* — पुतण्या (भावाचा मुलगा)

Niece (sister's daughter) — *भागिणेय्या* — भगिनीची मुलगी

Niece (brother's daughter) — *भातुधीता* — भावाची मुलगी

Paternal uncle — *चूलपिता* (m) — काका

Sister — *भगिनी* (f) — बहीण

Sister-in-law — *ननन्दा* — नणंद

Son — *पुत्तो* — मुलगा

Son-in-law — *जामाता* (m) — जावई

Wife — *भरिया* — पत्नी / बायको

Younger-brother — *कणिट्ठभाता* (m) — धाकटा भाऊ

Younger-sister — *कणिट्ठभगिनी* (f) — धाकटी बहीण

🌼🌼🌼🌼🌼🌼🌼🌺🌺🌺

*_मराठी अनुवादक – महेश कांबळे_*

*_दिनांक : ०८/१२/२०२५_*

*_संदर्भ : Dr Babasaheb Ambedkar writings and speeches vol 16_*

🌼🌼🌼🌼🌼🌼🌼🌺🌺🌺

Human Beings — मनुस्सा

 🌼🌼🌼🌼🌼🌼🌼🌺🌺🌺

Human Beings — मनुस्सा → मनुष्य, लोक

https://mikamblemahesh.blogspot.com/2025/12/human-beings.html

🌼🌼🌼🌼🌼🌼🌼🌺🌺🌺

१. Boy — *दारको, कुमारो* → मुलगा

२. Miser — *तुद्धो, मच्छरी*→ कंजूस, स्वार्थी

३. Brahman — *ब्राह्मणो*→ ब्राह्मण

४. Mystic — *योगी*→ योगी, तपश्चर्या करणारा

५. Cripple — *पीठसप्पी* → अपंग, पांगळा

६. Monk — *मुनि, समणो* → भिक्खू, सन्यासी, श्रमण

७. Dwarf — *बामनो* → ठेंगू मनुष्य

८. Nun — *समणी, भिक्खुणी* → भिक्खुणी, स्त्री-श्रमन

९. Enemy — *अरि, सपत्तो* → शत्रू, वैरी

१०. Nurse — *धाती* → धाईमाई, स्तनपान करवणारी परिचारिका

११. Eunuch — *पण्डको* → नपुंसक

१२. Old-man — *महलको* → वृद्ध पुरुष

१३. Fool — *बाळो, मुब्हो* → मूर्ख, अज्ञानी

१४. Old-woman — *महल्लिका* → वृद्ध स्त्री

१५. Friend — *मित्तो* → मित्र

१६. Prince — *राजपुत्तो* → राजकुमार

१७. Girl — *दारिका, कुमारी* → मुलगी, कुमारी

१८. Princess — *राजधुता* → राजकन्या, राजकुमारी

१९. Hermit — *तापसो* → तपस्वी, संन्यासी

२०. Queen — *राजिनी, महेसी* → राणी, महाराणी

२१. Infant — *थनपो* → शिशु, बाळ

२२. Servant — *सेवको* → नोकर, सेवक

२३. King — *राजा, भूपति* → राजा, प्रभू

२४. Warrior — *खत्तियो* → क्षत्रिय, योद्धा

२५. Lord — *सामी, अधिपति* → स्वामी, अधिपती

२६. Widow — *विधवा* → पती गेलेली स्त्री, विधवा

२७. Low-caste-man — *चण्डालो* → नीच जातीतील मनुष्य

२८. Widower — *मतभरियो* → पत्नि गेलेला पुरुष, विधुर

२९. Maiden — *युवती, तरुणी* → कुमारी तरुण मुलगी

३०. Wise man — *पण्डितो* → पंडित, ज्ञानी पुरुष

३१. Man — *पुरिसो, मनुस्सो* → पुरुष, मनुष्य

३२. Woman — *इत्थी, वनिता, नारी* → स्त्री, महिला, नारी

३३.. Master — *सामी, पभू* → स्वामी, मालक, अधिकारी व्यक्ती

३४. Young man — *तरुणो, युवा* → तरुण पुरुष

३५. Millionaire — *सेट्ठी* → श्रीमंत व्यापारी, करोडपती

३६. Young woman — *तरुणी, युवती* → तरुण स्त्री

🌼🌼🌼🌼🌼🌼🌼🌺🌺🌺

*_मराठी अनुवादक – महेश कांबळे_*

*_दिनांक : ०९/१२/२०२५_*

*_संदर्भ : Dr Babasaheb Ambedkar writings and speeches vol 16_*

🌼🌼🌼🌼🌼🌼🌼🌺🌺🌺

आनंदबोधि वृक्ष

 🌼🌼🌼🌼🌼🌼🌼🌼🌼🌼🌼

🌷 *_!! आनंदबोधि वृक्ष !!_* 🌷

https://mikamblemahesh.blogspot.com/2025/12/blog-post_6.html

🌼🌼🌼🌼🌼🌼🌼🌼🌼🌼🌼

        _बौद्ध पूजा विधी मध्ये *पाच पिंपळाची पाने पाण्याने भरलेल्या मातीच्या कुंभात (छोटे मातीचे मडके)* ठेवलेली आपण पाहत असतो.... ते *एक बौद्ध प्रतीक आहे.* पण आज बरेच जण ह्या गोष्टीला *अंधश्रद्धा मानतात. (गेले दशकभर आधी हेच लोक पाच पिंपळाच्या पानाला प्रतीक स्वरूपात पूजा करावी असे बेंबीच्या देठापासून समजावून सांगत होत.)* ही खरीच *अंधश्रद्धा आहे की बौद्ध अनुयायी यांची "त्या प्रतीकांचा उपयोग करून आपली श्रद्धा प्रकट करून त्यानुसार आचरण करण्याची भूमिका असते* हे पाहण्यासाठी आपण एक *इतिहासात घडलेली प्रत्यक्ष घटना पाहूया.*_

इतिहासात घडून गेलेल्या सत्य घटनेवरून ज्यांना जे योग्य वाटते तसे आचरण करावे.... *फक्त एवढ्याच कारणामुळे एकमेकांसोबत वाद करू नये*.... 

कोसल देशाची राजधानी श्रावस्ती.

*श्रेष्ठ अनाथपिंडिक* यांनी कोट्यवधींची संपत्ती खर्च करून जेतवन येथे महाविहार (मोठे मठ) बांधले. भगवान बुद्ध वर्षावासाच्या दिवसांमध्ये या विहारात निवास करत आणि लोकांना धर्मोपदेश देत असत.

*_वर्षावास संपल्यावर ते अन्य प्रांतांतील लोकांना धर्मदान करण्यासाठी पदयात्रेला (चारिका) निघत. भगवंतांच्या वास्तव्यात विहारात जी चैतन्यपूर्ण लगबग असे, ती त्यांच्या अनुपस्थितीत खूप कमी होत असे. वातावरण निस्तेज पडे, त्यातला जिवंतपणा ओसरून जाई._*

*_काही नगरवासी भक्तजन विहारात येत. भगवंतांच्या रिकाम्या निवासस्थानी (कुटी) फुलं वाहून श्रद्धा व्यक्त करत आणि परत जात. पण त्यांना समाधान मिळत नसे. आपली श्रद्धा व्यक्त करण्यासाठी त्यांना काहीतरी ठोस आधार हवा होता._*

श्रेष्ठ अनाथपिंडिक यांना ही उणीव खटकत होती. लोकांना वाटत होते की भगवंतांच्या गैरहजेरीत तिथे एक असे चैत्य असावे, जिथे ते आपल्या श्रद्धास्थानाचे (देवी, देवता, यक्ष, ब्रह्मा अथवा संत) प्रतीक म्हणून मंदिर अथवा चैत्य उभारू शकतील. यांमध्ये ते आपल्या इष्ट देवतेची मूर्ती किंवा चिन्ह स्थापित करत.

या चैत्यांवर आणि देवस्थानांवर भक्तजन एकटे किंवा समूहाने जात, पूजा-अर्चा करत, पाने-फुले अर्पण करत, धूप-दीप लावत, नवस बोलत आणि नवस पूर्ण झाल्यावर उत्सव-मंगल साजरे करत. अशा रीतीने या देवस्थानांवर मोठी धूमधाम आणि चहल-पहल कायम असे.

*_श्रेष्ठ अनाथपिंडिक यांचीही इच्छा होती की जेतवनमध्येही असेच काहीतरी व्हावे, ज्यामुळे भगवंतांच्या अनुपस्थितीतही तिथे चैतन्य कायम राहील. त्यांनी आपली ही मनःकामना भिक्षू आनंद यांच्यासमोर प्रकट केली. आनंद यांनी आपल्या व्यवहार-कौशल्याने ही गोष्ट भगवंतांपर्यंत पोहोचवली._*

आनंद यांनी भगवंतांना विचारले:

_"भंते भगवान! चैत्य किती प्रकारचे असतात?"_

*_भगवंतांनी उत्तर दिले, “तीन प्रकारचे – शारीरिक, उद्देसिक आणि पारिभोगिक.”_*

आयुष्मान आनंद यांनी पुन्हा विचारले,

*_“भगवान! बुद्ध जिवंत असताना त्यांच्या नावाने कोणते चैत्य उभे केले जाऊ शकते का?"_*

_भगवंतांनी स्पष्ट केले, *“शारीरिक चैत्य तथागतांनी शरीर त्यागल्यावर त्यांच्या अस्थि-अवशेषांवरच बनू शकते. उद्देसिक चैत्यात मूर्ती आणि चिन्हांची स्थापना करून केवळ मनःकल्पनेला महत्त्व दिले जाते, जे योग्य नाही. होय, पारिभोगिक चैत्य मात्र तथागतांच्या जीवनकाळातही बनू शकते.”*_

आनंद यांनी अनाथपिंडिकांची इच्छा समोर ठेवून जेतवनमध्ये असे एक पारिभोगिक चैत्य स्थापित करण्याची भगवंतांकडून संमती मागितली, जेणेकरून त्यांच्या अनुपस्थितीत जेतवन जनशून्य आणि उत्साहशून्य होऊ नये.

_हे स्पष्ट होते की *भगवंतांच्या परिनिर्वाणानंतर त्यांनी वापरलेल्या भिक्षापात्र, चीवर, लकुटी (काठी) यांसारख्या वस्तूंवर चैत्ये उभी होतील; परंतु जिवंत असतानाच ते अशी परंपरा स्थापित करू इच्छित होते, जी परम अर्थाच्या क्षेत्रात स्वस्थ आणि कल्याणकारी असेल.

त्यांना स्वतःच्या उपभोगलेल्या कोणत्याही भौतिक वस्तूंवर चैत्य बनवायचे नव्हते. लोकोत्तर निर्वाणाची प्राप्ती करण्यासाठी ज्याचा त्यांनी उपभोग घेतला, तो तर बोधिवृक्ष होता. म्हणून, आनंद यांचे लक्ष त्या बोधिवृक्षाकडे वेधत भगवंत म्हणाले, “तथागत जिवंत असताना बोधिवृक्षच पारिभोगिक चैत्य असतो, ज्याच्या छायेत बसून अन्य लोकही निर्वाणाच्या सुखाचा रसास्वाद घेऊ शकतील.”*_

आनंद यांना ही गोष्ट खूप भावली. त्यांनी *महामोग्गल्लान* यांच्याकडे प्रार्थना केली आणि *त्यांच्यामार्फत बोधगयेच्या बोधिवृक्षाचे बीज मागवले. महाराज पसेनदी, माता विशाखा आणि इतर भक्तगणांच्या उपस्थितीत श्रेष्ठ अनाथपिंडिक यांच्या हस्ते ते जेतवनाच्या मुख्य प्रवेशद्वाराजवळ रोपण करवून घेतले.

हा वृक्ष आनंद यांच्या सत्प्रयत्नांमुळे लावण्यात आला, म्हणून हा वृक्ष ‘आनंदबोधि’ म्हणून ओळखला गेला.*_

*_आनंद यांनी भगवंतांना प्रार्थना केली की, ज्याप्रकारे त्यांनी बोधिवृक्षाखाली रात्रभर साधना केली होती, त्याचप्रमाणे त्यांनी येथेही करावी. पहिली सम्यक संबोधि जागवणारी साधना तर अद्वितीयच असते._*

_तरीही, *साधकांच्या कल्याणासाठी भगवंतांनी आनंदबोधी खाली एक संपूर्ण रात्र निरोध-समापत्तीची साधना केली आणि त्या स्थानातील अणु-अणू निर्वाणधातू आणि धर्मधातूच्या तरंगांनी आप्लावित करून चिरकाळसाठी परम पावन बनवले.*_

*_सामान्य गृहस्थच नव्हे, तर अनेक असे भिक्षू देखील, जे भगवंतांच्या साधना-संबंधी गहन धर्मात परिपक्व झाले नव्हते, त्यांनी भगवंतांच्या जीवनकाळातच या आनंदबोधि रूपी चैत्यावर श्रद्धा-भक्तिपूर्वक फुले अर्पण करून पुण्य संपादन केले आणि ही परंपरा पुढेही चालू राहिली._*

_परंतु, *याचसोबत गंभीर साधकांची एक अन्य परंपरा देखील होती. त्यांनी भगवंतांच्या जीवनकाळात आणि त्यानंतरही आनंदबोधिचा उपयोग केवळ साधना करण्यासाठी केला.*_

*_आनंदबोधि आजही जीवंत आहे. कदाचित हा जगातील सर्वात पुरातन आणि वृद्ध वृक्ष आहे. भारतवर्षात पुनरुज्जीवित झालेल्या विपश्यना साधनेचे गंभीर साधक आजही या पावन वृक्षाखाली बसून साधना करतात, तेव्हा त्यांना अनुभव येतो की त्यांचे मन किती लवकर अनित्यबोधाच्या धर्म-तरंगांनी भरून जाते._*  

🌼🌼🌼🌼🌼🌼🌼🌼🌼🌼🌼

*_लेखक :– महेश कांबळे_*

*_दिनांक :–०४/१२/२०२५_*

*_संदर्भ : आनंद ।_*

*_विपश्यना विशोधन विन्यास ॥_*

*_भवतु सब्ब मंङ्गलं !!_*

*_सर्वांचे कल्याण असो!_*

🌼🌼🌼🌼🌼🌼🌼🌼🌼🌼🌼

महापरिनिब्बान

🌼🌼🌼🌼🌼🌼🌼🌼🌼🌼🌼

🪷  *_महापरिनिब्बान (महापरिनिर्वाण) की महाप्रयाण?.... एक संशोधनात्मक स्पष्टीकरण_* 🪷

https://mikamblemahesh.blogspot.com/2025/12/blog-post_4.html

🌼🌼🌼🌼🌼🌼🌼🌼🌼🌼🌼

६ डिसेंबर १९५६ रोजी जेव्हा बोधिसत्व डॉ. बाबासाहेब आंबेडकर यांनी आपला देह त्याग केला, आंबेडकरी बौद्ध अनुयायी या दिवसाला महापरिनिर्वाण दिन असे सम्बोधन करते, जे की बौद्ध साहित्याच्या दृष्टीने अयोग्य आहे. बाबासाहेबांच्या प्रति असलेल्या अती श्रद्धायुक्त चित्ताने बौद्ध जनता हे करते, कारण पाली भाषा व साहित्याचा अभ्यास त्यांचा नाही हे त्यातून स्पष्ट होते... जी एक शोकांतिका आहे. ज्या महामानवाने आपली तब्येत साथ देत नसतानाही आपल्या पुढील पिढीने पाली भाषेचा अभ्यास करावा यासाठी एक व्याकरणावर आणि भाषांतरवार आधारित एक ग्रंथ लिहिला जो बहुतांश जणांना आजही माहित नाही अशा अनुयायांकडून तरी आपण काय अपेक्षा धरणार?... असो.

*_सत्य हे आहे की, महापरिनिर्वाण हा शब्द प्रयोग बोधिसत्त्वांकरिता वापरला जात नाही._*

"या दिवसाला महापरिनिर्वाण दिन का म्हणू नये?" या प्रश्नाचे उत्तर खालीलप्रमाणे शब्दांचे योग्य अर्थ आणि बौद्ध परंपरेच्या आणि साहित्याच्या आधारावर दिले आहे.

*_१. बोधिसत्व (बोधिसत्त) म्हणजे काय?_*

सर्वांत प्रथम बोधिसत्व म्हणजे काय हे समजून घेऊया. याचे पालि उच्चारण बोधिसत्त असे होते. ज्याची फोड बोधि + सत्त अशी होते.

▪️  *_बोधि म्हणजे काय?_*

   बोधि म्हणजे ज्ञान. ते ज्ञान म्हणजे:

*_दुक्ख अरिय सच्च, दुक्ख समुदय अरिय सच्च, दुक्ख निरोध अरिय सच्च आणि दुक्ख निरोधगामिनीपटिपदा अरिय सच्च ... अर्थात चार आर्यसत्यांचे ज्ञान, पटिच्च समुत्पाद, सततिंस (३७) बोधि पक्खिय धम्म यांचे ज्ञान, आणि निब्बानाचा साक्षात्कार म्हणजे बोधि होय._*

▪️  *सत्त (सत्व) म्हणजे काय?*

   सत्व म्हणजे जीव, प्राणी (मनुष्य, देवता किंवा पशु). बौद्ध परंपरेनुसार ३१ लोक (भवचक्र) आहेत, जे कामावचार, रूपावचार आणि अरुपावचार या तीन विभागात विभागलेले आहेत. जोपर्यंत एखादा सत्व निब्बान प्राप्त करत नाही, तोपर्यंत त्याला या भवचक्रात वारंवार पुनर्जन्म घ्यावा लागतो.

▪️  *बोधिसत्त (बोधिसत्व):*

   अशा भवचक्रातून जेव्हा एखाद्या सत्त्वात प्रज्ञा जागते आणि त्याला हा संसार निरर्थक वाटतो, तेव्हा तो निब्बानाचा शोध घेण्यास सुरुवात करतो. जो त्या बोधि आणि निब्बानाला शोधण्यास सुरुवात करतो, असा प्रज्ञावान सत्व म्हणजे बोधिसत्व होय.

👉 _म्हणून *बुद्धवंसामध्ये* म्हटले आहे-_

*रहोगतो निसीदित्वा, एवं चिन्तेसहं तदा।*

*“दुक्खो पुनब्भवो नाम, सरीरस्स च भेदनं॥*

*“जातिधम्मो जराधम्मो, ब्याधिधम्मो सहं  तदा।*

*अजरं अमतं खेमं, परियेसिस्सामि निब्बुतिं॥*

*“यंनूनिमं पूतिकायं, नानाकुणपपूरितं।*

*छड्डयित्वान गच्छेय्यं, अनपेक्खो अनत्थिको॥*

*“अत्थि हेहिति सो मग्गो, न सो सक्का न हेतुये।*

*परियेसिस्सामि तं मग्गं, भवतो परिमुत्तिया॥*

अर्थ:

_तेव्हा एकांतामध्ये बसून विचार केला कि, शरीर त्याग आणि अवागामन (पुनर्जन्म) दोन्ही दुक्ख दायक आहे._

_जन्म धर्म, जरा धर्माने युक्त आहे. या पासून वेगळे अमर आणि (शांत) स्वरूपाच्या निर्वाणाला शोधावे._

_अवश्य मला या विविध प्रकारच्या दुरगन्ध युक्त, अपवित्र शरीराला सोडून ममता रहित होऊन जावे लागेल._

_जो (निब्बानाचा) मार्ग आहे, तो असणारच! तो नसणार असे होणे अशक्य आहे. संसारातून मुक्त होण्या करिता मी त्या (निर्वाण= निब्बान) मार्गाला शोधणार._

बोधिसत्त्व बुद्ध बनण्याच्या दिशेने प्रगतशील असतो. या मार्गावर असताना तो आपल्या जन्मो-जन्मात १० पारमिता (दान, सील, नेक्खम, पञ्ञा, विरिय, खन्ति, सच्च, अधिट्ठान, मेत्ता, उपेक्खा) तीन प्रकारात परिपूर्ण करतो:

▪️  *पारमिता:* अंग प्रत्यंगाचे परित्याग.

▪️  *उपपारमिता:* विविध वस्तूंचे दान.

▪️  *परमत्थ पारमिता:* प्राणाचे बलिदान.

थोडक्यात, बोधिसत्त्व हे परिपूर्ण राग, दोस, मोह विकारांना नष्ट केलेले नसतात. ते बुद्ध बनण्याच्या प्रयत्नात असतात आणि दरम्यान ते आपल्या विकारांना नष्ट करण्याच्या प्रयत्नात असतात, म्हणून त्यांचा मृत्यू म्हणजे महापरिनिब्बान होऊ शकत नाही.

*_२. क्लेश आणि पुनर्जन्म_*

पाली साहित्यानुसार, जोपर्यंत सत्व राग, दोस, मोह विकारांना नष्ट करत नाही (क्लेशयुक्त असतो), तोपर्यंत त्याला ३१ लोकांच्या भवचक्रातून जावेच लागते.

▪️  *मिलिंद पञ्ह:*

   *_जसे की मिलिन्द पञ्ह या ग्रंथात म्हटले आहे-_*

*राजा आह “भन्ते नागसेन, अत्थि कोचि मतो न पटिसन्दहती”ति।*

राजा म्हणाला- "भन्ते नागसेन, असे कोणी आहे का ज्याची प्रतिसंधी ( जन्म) होणार नाही?"

*थेर आह “कोचि पटिसन्दहति, कोचि न पटिसन्दहती”ति।*

थेर म्हणाले- काहींची प्रतिसंधी ( पुनर्जन्म) होईल, काहींची प्रतिसंधि होणारवनाही.

*“को पटिसन्दहति, को न पटिसन्दहती”ति?*

कोण प्रतिसंधी पावेल, कोण प्रतिसंधी नाही पावणार.

*“सकिलेसो, महाराज, पटिसन्दहति, निक्किलेसो न पटिसन्दहती”ति।*

महाराज, क्लेश युक्ताची प्रतिसंधी होईल, क्लेश नसणाऱ्याची प्रतिसंधी होणार नाही.

*“त्वं पन, भन्ते नागसेन, पटिसन्दहिस्ससी”ति?*

भन्ते नागसेन, तुमची देखील प्रतिसंधी (पुनर्जन्म)(भविष्यात) होईल  का?

*“सचे, महाराज, सउपादानो भविस्सामि पटिसन्दहिस्सामि, सचे अनुपादानो भविस्सामि न पटिसन्दहिस्सामी”ति।*

महाराज, जर उपादान (_राग, दोस, मोह_) युक्त असेल तर प्रतिसंधि होईल, उपदान रहित असेल तर प्रतिसंधि होणार नाही.

*“कल्लोसि, भन्ते नागसेना”ति।*

फार छान! भन्ते नागसेन

_*जो पर्यंत राग, दोस, मोह यांना नष्ट करित नाही व निब्बान प्राप्त करित नाही तो पर्यंत या भव चक्रात किंवा संसार चक्रात (३१ लोकात) वारंवार जन्म मृत्यु आणि पुनर्जन्म व पुन्हा मृत्युच्या चक्रातून जावेच लागते.*_

_*आता उपप्रश्न असा निर्माण होतो की पुनर्जन्म आहे का? आणि तो डॉ बाबासाहेब आंबेडकर यांनी मान्य केला आहे का?*_

या प्रश्नाचे उत्तर आहे _*होय!*_ असे आहे.

याचा पहिला पुरावा त्यांच्या महान लेखनीत त्यांचा शेवटचा ग्रंथ - भगवान बुद्ध आणि त्यांचा धम्म यात मिळतो.

*१. बुद्धांचा पुनर्जन्मावर विश्वास होता का?*

*२. उत्तर होकारार्थी आहे.*

(पान क्र: ३३०- भगवान बुद्ध आणि त्यांचा धम्म)

दुसरा पुरावा त्यांच्या भाषणामध्ये मिळतो-

*"माझा पुनर्जन्मावर पूर्ण विश्वास आहे. मी ते वैज्ञानिकांना सिद्ध करून दाखवू शकतो कि, पुनर्जन्म तर्कसंगत आहे. माझ्या मते मूळधातू बदलतात, मनुष्य नाही."*

_डॉ बाबासाहेब आंबेडकर

(५ फेब्रुवारी १९५६ रोजी महाबोधी सोसायटी ऑफ इंडिया, नवी दिल्ली यांच्या संयुक्त विद्यमाने बुद्ध विहार येथे झालेल्या सभेत दिलेले भाषण)

*दीघनिकायमध्ये महानिदान सुत्तामध्ये* म्हटले आहे की-

*एतस्स, आनन्द, धम्मस्स अननुबोधा अप्पटिवेधा एवमयं पजा तन्ताकुलकजाता कुलगण्ठिकजाता  मुञ्जपब्बजभूता अपायं दुग्गतिं विनिपातं संसारं नातिवत्तति||*

अर्थ: आनंद, याचमुळे (या) धम्माला योग्य प्रकारे न अनुबोध केल्या मुळे, योग्य प्रकारे न पटिवेध (जाणल्या) केल्या मुळे ही प्रजा गुंतागुंतीच्या गाठी सम, धाग्याच्या गाठी सम, गुंफलेल्या झाडी सम आहे. अपाय, (नर्क) दुर्गतिला, विनिपाताला, संसाराला पार करित नाही.

*_३. निब्बान, परिनिब्बान आणि महापरिनिब्बान_*

या तीन शब्दांमधील फरक पालि साहित्याच्या आधारावर समजून घेणे आवश्यक आहे.

▪️ *_अ. निब्बान (निर्वाण)_*

👉   *संयुत्तनिकायमध्ये निब्बानपञ्ह सुत्तामध्ये असे म्हटले आहे.*

*“‘निब्बानं, निब्बान’न्ति, आवुसो सारिपुत्त, वुच्चति।*

आवुस सारिपुत्त, (तुम्ही) जे निब्बान, निब्बान म्हणता.

*कतमं नु खो, आवुसो, निब्बान”न्ति?*

आवुस, ते निब्बान काय आहे?

*“यो खो, आवुसो, रागक्खयो दोसक्खयो मोहक्खयो – इदं वुच्चति निब्बान”न्ति।*

आवुस, इथे जो रागक्षय, दोषक्षय, मोहक्षय आहे-  याला निब्बान म्हणतात.

*“अत्थि पनावुसो, मग्गो अत्थि पटिपदा एतस्स निब्बानस्स सच्छिकिरियाया”ति?*

पण, आवुस निब्बानाला जाण्याचा किंवा साक्षात्कार करण्याचा मार्ग आहे का?

*“अत्थि खो, आवुसो, मग्गो अत्थि पटिपदा एतस्स निब्बानस्स सच्छिकिरियाया”ति।*

आवुस, आहे निब्बानाला ज्याण्याचा आणि साक्षात्कार करण्याचा मार्ग आहे.

*“कतमो पनावुसो, मग्गो कतमा पटिपदा एतस्स निब्बानस्स सच्छिकिरियाया”ति?*

पण आवुस, निब्बानाला जाण्याचा किंवा साक्षात्कार करण्याचा कोणता मार्ग आहे.?

*“अयमेव खो, आवुसो, अरियो अट्ठङ्गिको मग्गो एतस्स निब्बानस्स सच्छिकिरियाय,*

आवुस, एकमेव, आर्य आष्टांगिक मार्ग आहे जो निब्बानाला जाण्याचा किंवा साक्षात्कार करण्याचा मार्ग आहे.

*सेय्यथिदं –*

१. सम्मादिट्ठि  

२. सम्मासङ्कप्पो

३. सम्मावाचा

४. सम्माकम्मन्तो

५. सम्माआजीवो

६. सम्मावायामो

७. सम्मासति

८. सम्मासमाधि।

तो अश्या प्रकारे-

सम्यक दृष्टी, सम्यक संकल्प, सम्यक वाचा, सम्यक कर्मांत, सम्यक आजीविका, सम्यक व्यायाम, सम्यक स्मृती, सम्यक समाधि.

*अयं खो, आवुसो, मग्गो अयं पटिपदा एतस्स निब्बानस्स सच्छिकिरियाया”ति।*

आवुस, एकमेव मार्ग आहे जो निब्बानाला जाण्याचा आणि साक्षात्कार करण्याचा आहे.

*_डॉ बाबासाहेब आंबेडकर यांनी देखील आपल्या पुस्तकात भगवान बुद्ध आणि त्यांचा धम्म यामधे निब्बानाची हिच व्याख्या दिलेली आहे._*

( पहा इंग्रजी ग्रंथ पान क्र: २३३ ते २३८ - ओळ क्र: ६७ पाहा)

*_निसंदेह राग, दोस, मोहाला नष्ट करणे म्हणजे निब्बान होय. म्हणून धम्मपदा मध्ये म्हटले आहे._*

*निब्बानं परम सुखं*

निब्बान परम (उच्चतर) सुख आहे.

*निब्बान धातु चे दोन प्रकार:*

*सउपादिसेसा निब्बानधातु?*

*_इध, भिक्खवे, भिक्खु अरहं होति खीणासवो वुसितवा कतकरणीयो ओहितभारो अनुप्पत्तसदत्थो परिक्खीणभवसंयोजनो सम्मदञ्ञा विमुत्तो। तस्स तिट्ठन्तेव पञ्चिन्द्रियानि येसं अविघातत्ता  मनापामनापं पच्चनुभोति, सुखदुक्खं पटिसंवेदेति। तस्स यो रागक्खयो, दोसक्खयो, मोहक्खयो – अयं वुच्चति, भिक्खवे, सउपादिसेसा निब्बानधातु।_*

येथे एक भिक्खू एक अरहंत आहे, ज्याचे कलंक नष्ट झाले आहेत, पवित्र जीवन पूर्ण झाले आहे, ज्याने जे करायचे होते ते केले आहे, भार ( संपवून) टाकले आहे, ध्येय गाठले आहे, अस्तित्वाचे बंधन नष्ट केले आहे, अंतिम ज्ञानाद्वारे पूर्णपणे मुक्त झाले आहे.  तथापि, त्याची पाच ज्ञानेंद्रिये अविघटित राहतात, ज्याद्वारे तो अजूनही सहमत आणि असहमत सुखद आणि दुक्खद वेदना अनुभवतो.  त्याच्यातील राग, दोस आणि मोह यांचा नाश होणे *यालाच सउपदिसेस ( सउपादिशेष) निब्बान धातु* म्हणतात.

*अनुपादिसेसा निब्बानधातु?*

*_“कतमा च, भिक्खवे, अनुपादिसेसा निब्बानधातु? इध, भिक्खवे, भिक्खु अरहं होति खीणासवो वुसितवा कतकरणीयो ओहितभारो अनुप्पत्तसदत्थो परिक्खीणभवसंयोजनो सम्मदञ्ञा विमुत्तो। तस्स इधेव, भिक्खवे, सब्बवेदयितानि अनभिनन्दितानि सीति भविस्सन्ति । अयं वुच्चति, भिक्खवे, अनुपादिसेसा निब्बानधातु। इमा खो, भिक्खवे, द्वे निब्बानधातुयो”ति। एतमत्थं भगवा अवोच।_*

येथे एक भिक्खू एक अरहंत आहे, ज्याचे कलंक नष्ट झाले आहेत, पवित्र जीवन पूर्ण झाले आहे, ज्याने जे करायचे होते ते केले आहे, भार ( संपवून) टाकले आहे, ध्येय गाठले आहे, अस्तित्वाचे बंधन नष्ट केले आहे, अंतिम ज्ञानाद्वारे पूर्णपणे मुक्त झाले आहे. जे काही भाव (भावना) आहे. आनंद न करता, शांत होतात. यालाच, *अनुपादिसेसा निब्बानधातु* म्हणतात.

म्हणून *महापरिनिब्बान सुत्ता* मध्ये म्हटले आहे-

*“अनिच्चा वत सङ्खारा, उप्पादवयधम्मिनो। उप्पज्जित्वा निरुज्झन्ति, तेसं वूपसमो सुखो”ति॥*

निश्चितच संस्कार अनित्य आहेत, उत्पन्न व व्यय स्वभावाचे आहे, उत्पन्न होऊन नष्ट होतात, त्यांचे शांत होणे सुखकारक आहे.

▪️ *_ब. परिनिब्बान (परिनिर्वाण)_*

👉 हा शब्द प्रामुख्याने अरहंत (अरिय सावक) यांच्या देह त्यागासाठी वापरला जातो.

👉 _परिनिब्बान याचा अर्थ डॉ बाबासाहेब आंबेडकर हे आपला ग्रंथ भगवान बुद्ध आणि त्यांचा धम्म यात देतात की-_

_*उदानात म्हटल्याप्रमाणे:* “परिनिब्बान तेव्हा होते जेव्हा शरीराचे विघटन होते, सर्व संज्ञा थांबलेल्या होतात, सर्व संवेदना नष्ट होतात, क्रियाकलाप थांबतात आणि चेतना निघून जाते. अशा प्रकारे पूर्ण नामशेष परिनिब्बानाचा अर्थ होतो"_

*यालाच वरती दिलेल्या प्रमाणे _अनुपादिसेसा निब्बान_ म्हणतात.*

*_निब्बान हे वेगळे असून परिनिब्बान हे वेगळे आहे._*

_ (वरील सउपदिसेस आणि अनुपादिसेस निब्बान पहावे)

डॉ बाबासाहेब आंबेडकरांनी खंड १६ पान नंबर २६८–२६९ मध्ये परिनिब्बान या शब्दांचा अर्थ दिला आहे तो आपण पाहूया...

१. परिनिब्बानं : Attainment of Nirvana, extinction: annihilation (परिनिर्वाण)

२. परिनिब्बानिको (adj): Tending or conducive to Nirvana

३. परिनिब्बापेति : To cause to attain Nirvana

४. परिनिब्बाति, : To be extinguished; to attain Nirvana or the extinction of being; to attain arhatship (परि + निर्वा)

५. परिनिब्बायी (adj): One who attains Nirvana or the extinction of being (परि + निर्वा + इन्)

६. परिनिब्बुतो : Extinghished, extinct: Having attained Nirvana or annihilation of being, dead (परि + निर्वृत)

​

वरील सर्व शब्दांमध्ये परिनिब्बान (परिनिर्वाण) या शब्दाचा अर्थ अरहंत व्यक्तीच्या जीवन-प्रवासाचा अंतिम टप्पा असा होतो.

• ​सउपादिसेसा निब्बान (सउपादिशेष निर्वाण): क्लेश (राग, द्वेष, मोह) विझले आहेत, पण शरीर (उपादी) अजून बाकी आहे. (यासाठी परिनिब्बुतो हा शब्द वापरतात.)

• ​अनुपादिसेसा निब्बान (अनुपादिशेष निर्वाण): क्लेश आणि शरीर दोन्ही विझले आहेत. या अवस्थेलाच परिनिब्बान म्हणतात.

​साध्या भाषेत: या शब्दांचा उपयोग अरहंत (जे बुद्ध नाहीत) त्यांच्या दुःखाच्या अंतासाठी केला जातो.

या सर्व शब्दांत “परि” म्हणजे पूर्ण, सर्वांगिणरीत्या आणि “निब्बान/निर्वा” म्हणजे निर्वाण-अंत-शमन असा भाव आहे.

त्यामुळे या शब्दांचा केंद्रबिंदू:

👉 तृष्णा-क्लेश-उपादानांचा अंत → पुनर्जन्माचा अंत → निर्वाणपूर्णता.

*_क. महापरिनिब्बान (महापरिनिर्वाण)_*

👉 *_सम्यक सम्बुद्ध, तथागत जेव्हा देह त्याग करतात त्यास महापरिनिब्बान म्हणतात._*

या बद्दल *महापरिनिब्बान सुत्तामधे* आयु. अनुरुद्ध म्हणतात-

*“असल्लीनेन चित्तेन, वेदनं अज्झवासयि।पज्जोतस्सेव निब्बानं, विमोक्खो चेतसो अहू”ति॥*

त्या स्थिरचित्त असलेल्या तथागतांचा आता श्वास - प्रश्वास राहिलेला नाही. शांतीच्या प्रांती करिता तृष्णारहित तथागत मुनीने काळाला पार केलेले आहे.

म्हणून तथागत म्हणतात-

*तथागतस्स ये आसवा संकिलेसिका पोनोब्भविका सदरा दुक्खविपाका आयतिं जातिजरामरणिया – ते पहीना उच्छिन्नमूला तालावत्थुकता अनभावंकता आयतिं अनुप्पादधम्माति।*

तथागतांचे अश्राव क्षीण झालेत, अभावप्राप्त झालेत, भविष्यात न उत्पन्न होणारे झालेत, जे अश्राव मलयुक्त, पुनर्भवकारक, दुखविपाक देणारे, भविष्यात जरा मरण देणारे (नष्ट झालेत). जसे पापी! डोके कापलेल्या ताडाचे वृक्ष पुन्हा वाढणे अशक्य आहे; अश्याच प्रकारे तथागतांचे अश्राव क्षीण झालेत, अभावप्राप्त झालेत, भविष्यात न उत्पन्न होणारे झालेत, जे अश्राव मलयुक्त, पुनर्भवकारक, दुखविपाक देणारे, भविष्यात जरा मरण देणारे (नष्ट झालेत).

त्यामुळे आपण असे जाणले पाहिजे की:

👉 *_निब्बान म्हणजे आश्रवांचा क्षय करणे होय. त्यांना नष्ट करण्याचा मार्ग म्हणजे अट्ठाङ्गिक मग्ग आहे._*

👉 *_परिनिब्बान हे अरिय सावकांचे होते. हे सउपादिसेस आणि अनुपादिसेस निब्बान यावरून कळते._*

👉 *_महापरिनिब्बान हे तथागतांचे होते हे महापरिनिब्बान सुत्त वाचल्यावर कळते._*

*_म्हणून बोधिसत्ता साठी  महापरिनिब्बान हा शब्द प्रयोग करणे कितपत योग्य आहे हे आपण जाणावे...... !_*

*निष्कर्ष:* महापरिनिब्बान हा शब्द बोधिसत्त्वासाठी वापरणे, बुद्धांच्या श्रेष्ठ पदाचा आणि बाबासाहेबांच्या बोधिसत्त्व पदाचा अवमान करण्यासारखे आहे.

*_४. बोधिसत्त्वासाठी योग्य शब्द: महाप्रयाण_*

पाली साहित्यात, विशेषत: जातक अट्ठकथा वाचल्यास, भगवान बुद्ध बोधिसत्त्वाच्या देह त्यागाला 'महापरिनिब्बान' संबोधित करत नाहीत. तेथे *चुति, कालकिरिया किंवा यथाकम्मं गतो (कर्मानुसार गेले) असे शब्द वापरले आहेत.*

बोधिसत्व डॉ. बाबासाहेब आंबेडकरांच्या प्रती असणाऱ्या अनंत श्रद्धेमुळे, त्यांच्या देहत्यागाला साधारण 'मृत्यू' किंवा 'कालकिरिया' असे शब्द वापरणे आंबेडकरी जनतेला रुचणार नाही.

महाप्रयाण (The Great Journey) हा शब्दप्रयोग बोधिसत्त्वाच्या स्थितीला अत्यंत साजेसा आहे:

▪️  _प्रयाण म्हणजे 'लांबची यात्रा' किंवा 'प्रवास'._

▪️  _महा म्हणजे 'महान', ज्यांच्या गुणांची गिनती शब्दात करता येत नाही._

▪️  *_महाप्रयाण म्हणजे त्या महान व्यक्तीने इहलोकांतून प्रयाण केले (निघून गेले), परंतु बोधिसत्त्व असल्यामुळे त्यांचा कधी ना कधी या संसारात (दुसऱ्या रूपात) पुन्हा जन्म होणारच आहे. ते पुनर्जन्म करुणेने स्वीकारतात._*

बोधिसत्त्वांच्या देहत्यागाला महाप्रयाण असे संबोधणे, त्यांच्या बुद्धत्व प्राप्त करण्याच्या दिशेने सुरू असलेल्या महान प्रवासाचा आणि त्यांच्या स्थितीचा सन्मान करणे आहे.

🗣️ *महाप्रयाण शब्दाला अनेक पूज्य भिक्खूंनी हा शब्द उचित असल्याचे अनुमोदन दिले आहे:*

▪️ *पूज्य य. आनंद महाथेर (श्रीलंका):* त्यांनी स्पष्टपणे सांगितले की, "बाबासाहेब को महाप्रयाण शब्द है, बाबासाहेब का सन्मान है", कारण बाबासाहेब अरहंत नव्हते, तर भावी बुद्ध (बोधिसत्त्व) होते. त्यांनी भदंत आनंद कौसल्यायन यांनी 'महापरिनिर्वाण'ला संमती दिल्याचा दावाही चुकीचा ठरवला.

▪️  *पूज्य प्रज्ञानंद भंतेजी:* दीक्षाभूमी सोहळ्याला उपस्थित असलेल्या भंतेजींनी अनुमोदन दिले, "हो म्हणे, हिंदीमध्ये हा बाबासाहेब महाप्रयाण युज करणं योग्य आहे."

▪️  *पूज्य बुद्धरक्षित भंतेजी:* सहाव्या संगीतीला (बर्मा) हजर असलेल्या भंतेजींनी पुष्टी दिली, "हा, यही शब्द उचित आहे बाबासाहेब महाप्रयाण."

▪️  *पूज्य किरीबत गोड ज्ञान महास्थवीर (श्रीलंका):* त्यांनीही अनुमोदन दिले, "महाप्रयाण शब्द उचित आहे, सचमुच बोधिसत्व का महाप्रयाण ही होता है, निर्वाण, परिनिर्वाण, महापरिनिर्वाण नही होता है."

▪️ पूज्य गोयंका गुरुजी यांच्या विधीसाठी सुद्धा 'प्रयाण' शब्द वापरण्यात आलेला आहे.

▪️ *भिक्खु ग्यानरक्षित थेरो* यांचे ही "बाबासाहेबांसाठी महाप्रयाण हा शब्दच उचित आहे" असे म्हणणे आहे.

▪️ *भदंत ज्ञानज्योती महाथेरो* यांच्या मते बोधिसत्वांच्या देह त्यागाला महापरिनिर्वाण म्हणणे योग्य नाही.

बोधिसत्व डॉ. बाबासाहेब आंबेडकरांसाठी ६ डिसेंबर हा दिवस त्यांच्या बुद्धत्व मार्गातील एका महान टप्प्याचा समाप्ती दिवस आहे, म्हणून या दिवसाला 'महाप्रयाण दिन' असे संबोधणे हेच पाली साहित्य, बौद्ध परंपरा आणि त्यांच्या बोधिसत्त्व स्थितीला उचित सन्मान देणारे आहे.

🙏 सर्वांचे मंगल होवो, कल्याण होवो!

🌼🌼🌼🌼🌼🌼🌼🌼🌼🌼🌼

_ *संकलन व लेखन*

*_आदित्य चंद्रकांत यादव_*

*_महेश हरिश्चंद्र कांबळे_*

*_दिनांक : ०५/१२/२०२५_*

*संदर्भ:*

१ बुद्धवंस

२ मिलिन्द पञ्ह

३ भगवान बुद्ध आणि त्यांचा धम्म ( इंग्रजी)

४ Thus spoke ambedkar- vol-2

५ दीघनिकाय

६ संयुत्तनिकाय

७ धम्मपद

८ इतिवुत्तक

९ उदान

१० मज्झिम निकाय

११ जातकट्ठकथा

१२ खंड १६

🌼🌼🌼🌼🌼🌼🌼🌼🌼🌼🌼

यसोजत्थेरगाथा

 यसोजत्थेरगाथा

'कालपब्बङ्गसङ्कासो.' (Kālapabbaṅgasaṅkāso) या श्लोकाची सुरुवात भदन्त स्थविर यसोज यांची गाथा आहे.

उत्पत्ति (मूळ)

या स्थविरानेही पूर्वीच्या बुद्धांच्या शासनकाळात सेवाकर्म केली, या आणि त्या जन्मात पुण्ये जमा केली. विपस्सी भगवंतांच्या वेळी त्यांचा जन्म एका आरामगोपक (मठाचा/बागेचा संरक्षक) च्या कुटुंबात झाला.

वयात आल्यावर, एके दिवशी त्यांनी भगवंत विपस्सींना आकाशात उंच उडताना पाहिले. ते श्रद्धावान झाले आणि त्यांना लाबूजफळ (भोपळ्यासारखे फळ, 'ब्रेड फ्रूट') अर्पण केले.

त्या पुण्यकर्मानुसार, त्यांनी देव आणि मानवांमध्ये पुनर्जन्माचे फेरे घेतले आणि अखेरीस श्रावस्ती नगराच्या वेशीजवळील एका कोळीवाड्यात, पाचशे कोळी कुटुंबांतील ज्येष्ठाचा पुत्र म्हणून त्यांचा जन्म झाला. त्यांचे नाव यसोज ठेवण्यात आले.

वयात आल्यावर, ते त्यांच्या साथीदार कोळ्यांच्या मुलांसह अचिरवती नदीत मासे पकडण्यासाठी जाळे टाकत असत. एकदा त्यांच्या जाळ्यात सोन्याच्या रंगाचा एक मोठा मासा अडकला. त्यांनी तो राजा पसेनदी याला दाखवला. राजाने विचार केला, "या सुवर्णरंगी माशाच्या रंगाचे कारण भगवंतांना माहीत असेल," आणि त्याने तो मासा घेऊन भगवंतांना दाखवला.

भगवंत म्हणाले: "याने, सम्यक्संबुद्ध कश्यप यांच्या शासनाच्या ऱ्हासाच्या (osakkamāha) वेळी भिक्खू होऊन, चुकीच्या (micchā) मार्गाने जीवन (पाचपज्जन्तो) व्यतीत केले आणि शासनाला खाली आणले (osakkāpeti). तो नरकात जन्मला आणि एका बुद्धाच्या अंतरापर्यंत (ekaṃ Buddhantaraṃ) नरकात शिजल्यानंतर, तेथून च्युत होऊन अचिरवती नदीत मासा म्हणून जन्मले."

भगवंतांनी त्या माशाकडून त्याच्या बहिणीची नरकातील स्थिती तसेच त्याच्या भावाच्या परिनिर्वाणाची स्थिती वदवून घेतली आणि त्या घटनेच्या संदर्भात कपिलसुत्त (Kapilasutta) शिकवले.

प्रव्रज्या (संन्यास) व अर्हत्त्वप्राप्ती

भगवंतांचा उपदेश ऐकून यसोज पश्चात्तापदग्ध झाले. त्यांनी आपल्या साथीदारांसह भगवंतांच्या उपस्थितीत प्रव्रज्या घेतली (भिक्खू झाले).

एका योग्य स्थळी राहून, ते एके दिवशी आपल्या समूहासह भगवंतांना वंदन करण्यासाठी जेतवनात गेले. त्यांच्या आगमनामुळे मठात आसने, अंथरुणे इत्यादी तयार करण्याच्या गडबडीने खूप मोठा आवाज झाला.

हे ऐकून भगवंतांनी यसोजांना त्यांच्या समुदायासह दूर केले (पामामेसी); याचा अर्थ उदानामध्ये आल्याप्रमाणे समजावा.

तरीही, दूर केले गेल्यामुळे, उत्कृष्ट अश्वारोही चाबकाचे फटकारे खाल्ल्यावर जसा ताळ्यावर येतो, तसे भदन्त यसोज पश्चात्तापयुक्त झाले. ते आपल्या समूहासह वग्गुमुदाय नदीच्या किनारी राहिले, प्रयत्न आणि उत्साह करत राहिले, अधिकाधिक विपश्यना (आंतरिक दृष्टी) विकसित केली आणि वर्षावासामध्ये (vassa) सहा प्रकारच्या अभिज्ञा (super knowledge) सह अर्हंत झाले.

म्हणूनच अपदानमध्ये असे म्हटले आहे:

> "बंधुमती नगरात मी होतो,

> तेव्हा मी एक आश्रमाचा संरक्षक (आरमिक) होतो.

> मी डागविरहित बुद्धाला आकाशात

> सरळ वर जाताना पाहिले.

> माझ्यासोबत ब्रेड फ्रूट घेऊन आलो,

> मी ते बुद्धाला अर्पण केले, जे सर्वात श्रेष्ठ,

> कीर्तिमान आहेत आणि जे आकाशात*

> उभे राहूनही ते स्वीकारले.

> मला तेव्हाच समृद्धीची चांगली प्रगती (wittisaṅ janano) मिळाली,

> जी तात्काळ आनंद (diṭṭhadhammasukhavāho) देणारी होती,

> मी बुद्धांना स्पष्ट श्रद्धायुक्त अंतःकरणाने फळ अर्पण केले,

> त्यानंतर.

> मला विपुल उत्साह आणि सर्वात उत्कृष्ट आनंद प्राप्त झाला;

> मी येथे आणि तेथे जन्म घेतला तरी, रत्नजडित

> दागिने आपोआप उत्पन्न झाले.

> एकोणनव्वद (91) कल्प (aeons) पूर्वीची गोष्ट आहे,

> जेव्हा मी ते फळ अर्पण केले; मला कोणताही वाईट जन्म आठवत नाही;

> हे फळ-अर्पणाचे (phaladāna) फलदायी परिणाम आहे.

> माझे सर्व दोष जळून गेले आहेत. …

> बुद्धांच्या उपदेशाचे पालन केले गेले आहे."

>

भगवंतांनी केलेली प्रशंसा

सहा प्रकारच्या उच्च-ज्ञानासह (abhiñña) अर्हंत झाल्यावर भगवंतांनी भदन्त यसोजांना त्यांच्या समूहासह बोलावून घेतले आणि ध्यान-समापत्तीच्या (jhāna samāpatti) योग्य प्राप्तीच्या संदर्भात त्यांच्याशी संभाषण केले.

यसोजांनी सर्व धुतंग (dhutaṅga) व्रते स्वीकारली आणि त्यांचे पालन केले. त्यामुळे त्यांचे शरीर बारीक, जीर्ण आणि कुरूप झाले होते. भगवंतांनी त्यांच्या त्या निरपेक्ष अल्पेच्छेची (absolute meagreness of desire) प्रशंसा करताना पहिला श्लोक (गाथा) सांगितला.

“कालपब्बङ्गसङ्कासो, किसो धमनिसन्थतो।

मत्तञ्ञू अन्नपानम्हि, अदीनमनसो नरो”॥

"शारीरिक अवयवांचे भाग काळे दिसतात,

बारीक आणि शिरांनी पसरलेले आहेत; तो

माणूस आपल्या खाण्यापिण्याची मर्यादा जाणतो

आणि आळशी-मनाने वागण्यापासून मुक्त आहे."

येथे, कालपब्बङ्गसङ्कासो (kālapabbaṅga saṅkāso) म्हणजे: त्याचे अवयव (aṅga) दंती (dental) वेलीच्या (latā) सांध्यांसारखे (pabba) आहेत, कारण शरीरातील मांस संचय (upacaya) न झाल्यामुळे शरीर बारीक, विकृत (dusaṇṭhita) आणि अवयवांच्या तपशिलांनी (avayava) भरलेले आहे; म्हणून ते म्हणाले: "किसो धमनी संथतो" (Kiso dhamani samthato).

* किसो (Kiso) म्हणजे: मौनेय व्रताच्या योग्य पालनामुळे शरीराने बारीक.

* धमनीसंथतो (dhamanisanthato) म्हणजे: कमी मांस आणि रक्तामुळे प्रमुख (pākaṭī) स्नायू (kaṇḍara) आणि शिरा (sirā) यांनी शरीर आच्छादलेले (vitata) आहे; शरीरावर शिरा पसरलेल्या आहेत.

* मत्तञ्ञा (Mattaññā) म्हणजे: शोधणे, स्वीकारणे, वापरणे (परभोग) आणि वाटप करणे (विसर्जन) यात आपले प्रमाण जाणणारा (pamāṇaññū).

* अदीनमानसो (Adīnamānaso) म्हणजे: जो अनासक्त (alāna) मनाने युक्त आहे आणि जागरूक (akusitavutti) आचरणाचा आहे.

* नरो (Naro) म्हणजे एक माणूस; जो माणसाचे ओझे (dhura) वाहून नेल्यामुळे पुरुषाचे लक्षण (lakkhaṇa) धारण करतो, असा सहनशील (dhorayho) माणूस; असा या शब्दाचा अर्थ आहे.

स्थविरांचे उत्तर

भगवंतांकडून अशा प्रकारे प्रशंसा झाल्यावर, स्थविराने भिक्खूंना सत्य (धम्म) शिकवण्यासाठी, स्वतःची सहनशीलता (adhivāsana), क्षमा (khantī), प्रयत्न आणि एकांतवासातील स्वतःचा विशेष आनंद प्रकट करून, दोन श्लोक (गाथा) सांगितले, जे त्या प्रशंसनीय स्थितीला साजेशे होते.

“फुट्ठो डंसेहि मकसेहि, अरञ्ञस्मिं ब्रहावने।

नागो सङ्गामसीसेव, सतो तत्राधिवासये॥

"जंगली अरण्यात डास आणि माश्यांनी चावल्यावर,

मी तेथे युद्धाच्या मैदानावरील हत्तीसारखे

सहनशीलता बाळगून योग्यरीत्या जागरूक होतो."

“यथा ब्रह्मा तथा एको, यथा देवो तथा दुवे।

यथा गामो तथा तयो, कोलाहलं ततुत्तरि”न्ति॥

"जसा ब्रह्मा, तसाच एकटा; जसा देव, तसेच दोन (भिक्खू);

जसे गाव (मठ), तसेच तीन (भिक्खू); मी त्या कलहाच्या (गोंधळ, कोलाहल) पलीकडे होतो."

येथे, नागो सङ्गामसीसे व (Nāgo saṅgāmasīse va) म्हणजे: जसा श्रेष्ठ (ājāneyyo) हत्ती युद्धाच्या मैदानात तलवार, भाला (satti), आणि तोमर (tomara) इत्यादींच्या प्रहारांना सहन करून शत्रूच्या सैन्याला चिरडून टाकतो (viddhaṃseti); त्याचप्रमाणे, अरण्यस्मिं ब्रहावने (araññasmiṃ brahāvane) म्हणजे: त्याच प्रकारे, एक भिक्खू अरण्यातील डासांच्या धोक्यांवर मात करतो.

* सतो (Sato) म्हणजे: विचारपूर्वक (sampajāno) सहन करावे; अशा प्रकारे सहन करूनही, भावना (meditation) च्या सामर्थ्याने माराच्या सैन्याला चिरडून टाकावे.

* यथा ब्रह्मा (Yathā brahmā) म्हणजे: तो नेहमी मानसिक क्षोभापासून (pakopo) मुक्त (rahito) राहून, एकांतवासाचा आनंद घेत, ब्रह्म्याप्रमाणे आनंदाने राहतो;

* तथा एको (tathā eko) म्हणजे: एक भिक्खूही त्याचप्रमाणे कोणत्याही सहचराशिवाय आनंदाने एकटा राहतो, एकांतवासाचा आनंद वाढवतो (anubrūhanto). खरंच असे म्हटले आहे, "एका व्यक्तीच्या भिक्खूपणाचा आनंद श्रेष्ठ (paṇīta) असतो." या माध्यमातून ते उपदेश देतात की एकट्याने राहणारा भिक्खू "ब्रह्मसमो (ब्रह्म्यासारखा)" असतो.

* यथा देवो तथा दुवे (Yathā devo tathā duve) म्हणजे: देवांमध्ये ज्याप्रमाणे कधीकधी (antarantarā) मानसिक क्षोभ होऊ शकतो, त्याचप्रमाणे दोन भिक्खू एकत्र राहिल्यास संघर्ष देखील होऊ शकतो; म्हणून असे म्हटले आहे की एक भिक्खू सहचरासोबत राहून "देवसमो (देवासारखा)" असतो.

* यथा गामो तथा तयो (Yathā gāmo tathā tayo) म्हणजे: तीन भिक्खूंचे एकत्र राहणे एका गावात राहण्यासारखे आहे, जिथे एकांतवास नाही; तोच या मजकूराचा (पाठाचा) अर्थ आहे.

* कोलाहलं तत उत्तरिं (Kolāhalaṃtatuttariṃ) म्हणजे: त्या तिघांपेक्षा अधिक लोकांचे एकत्र राहणे म्हणजे गोंधळ (kolāhalaṃ), मोठा आवाज आणि गडबड करणाऱ्या लोकांच्या मेळाव्यासारखे आहे; म्हणून नेहमी एकट्यानेच राहायला हवे; असा या शब्दाचा अर्थ आहे.

स्थविर यसोज यांच्या गाथेचे भाष्य (टीका) पूर्ण झाले.